حرمت مؤمن

یسع‏بن حمزه مى‏گوید: من در مجلسى با حضرت رضا(ص) مشغول صحبت بودم و عده زیادى هم براى پرسش از مسائل حلال و حرام جمع شده بودند که مردى بلند قامت و گندمگون داخل شد و سلام کرد و عرضه داشت من دوستى از دوستداران شما و اجداد شما هستم و از حج مى‏آیم، زاد و توشه‏ام گم شده اگر ممکن است کمکى بفرمائید که من به شهرم برسم که این نعمتى است بر من از جانب خداى تعالى، پس چون به شهرم رسیدم آنرا از جانب شما صدقه مى‏دهم چون من احتیاجى به صدقه ندارم.

حضرت فرمود: بنشین، خدا ترا رحمت کند. حضرت رو کردند به مردم و با آنها سخن گفتند تا وقتى که متفرق شدند و فقط آن مرد و من و سلیمان جعفرى و خیثمه باقى ماندیم. حضرت فرمود، اجازه مى‏دهید من به داخل منزل بروم؟

بلند شدند و داخل رفتند و بعد از لحظاتى آمدند پشت در و دست مبارک خود را از بالاى در خارج کردند و فرمودند: کجاست آن مرد خراسانى؟ آن مرد گفت: بله اینجا هستم. حضرت فرمود: این دویست دینار را بگیر و کار خود را انجام بده و به آن متبرک شو و از طرف من هم لازم نیست صدقه دهى، بیرون برو که من ترا نبینم و تو مرا نبینى. آن مرد خارج شد. وقتى حضرت آمدند، سلیمان گفت فدایت شوم شما که عطاى وافر و زیادى به این مرد فرمودید چرا روى نازنین خود را از او پوشاندید؟ حضرت فرمود، تا مبادا ذلت سؤال را در چهره‏اش ببینم. آیا مگر نشینده‏اى که رسول خدا(ص) فرمود: هر کس حسنه و کار نیک خود را مستور بدارد، برابر است با هفتاد حج و هر کس سیئه و کار زشت خود را آشکار کند خوار مى‏شود و هر کس زشتى خود را بپوشاند و عمل خلافش را در پنهان انجام دهد بخشیده خواهد شد؟!

اسراف و تبذیر

یاسر خادم مى‏گوید: روزى غلامان حضرت میوه‏اى خوردند و آن را به پایان نرسانده به دور انداختند. حضرت رضا(ع) به آنها فرمود: سبحان الله اگر شما از همین میوه نیم خورده بى‏نیاز هستید- بدانید- افرادى هستند که به آن محتاج‏اند، آن را به افرادى که احتیاج دارند برسانید.

تقوى ملاک برترى

یکى از اهالى بلخ مى‏گوید: من در سفر حضرت رضا(ص) به خراسان همراه بودم، یک روز وقتى سفره‏اى براى حضرت انداختند آن حضرت تمام خدمتگزاران اعم از سیاه و غیر سیاه را بر سر آن سفره جمع کرد. من عرض کردم فدایت شوم خوب است براى آنها سفره دیگرى قرار دهید! حضرت فرمود، آرام باش که خداى همه ما یکى است، مادر همه ما و پدر همه ما یکى است و پاداش هم به عمل است. هر کس عملش بهتر است نزد خداوند مقرب‏تر است هر چند بنده یا سودانى سیاه باشد.

تواضع در کمک کردن

یک بار حضرت امام رضا(ع) وارد حمام عمومى شدند. یکى از کسانى که داخل حمام بود و حضرتش را نمى‏شناخت از حضرت خواست که او را دلاکى کند. حضرت با تمام جلالتى که داشتند شروع کردند به کیسه کشیدن آن شخص.

هنوز چیزى نگذشته بود که افرادى که در حمام رفت و آمد داشتند، حضرت را شناختند و به آن شخص معرفى کردند آن مرد شروع کرد به عذرخواهى، ولى حضرت بدون اینکه از کار خودشان دست بردارند، جملاتى براى رفع ناراحتى او فرمودند و همانگونه که دلاکى مى‏کردند با کلام نرم و ملایم قلب او را آرامش بخشیدند.

حقوق کارگر

سلیمان جعفرى مى‏گوید:... من با حضرت رضا(ع) وارد منزلشان شدیم، حضرت دیدند غلامانشان مشغول گلکارى هستند و کارگر سیاه چهره‏اى هم با آنها مشغول کار است.

حضرت فرمود، این کیست با شما؟ غلامان گفتند او را آورده‏ایم به ما کمک کند و چیزى هم به او بدهیم.

حضرت فرمود، آیا مزد او را معین کرده‏اید؟ گفتند نه، ما هر چه به او بدهیم راضى است.

حضرت بسیار خشمگین شدند به طورى که مى‏خواستند غلامان خود را با تازیانه ادب کنند، من پیش رفته گفتم، فدایتان شوم چرا ناراحت شدید؟! حضرت فرمود: آخر من چندین بار آنها را از مانند این کار منع کرده‏ام که به هیچ کس کارى ندهند مگر مزد و اجرت او را تعیین کنند.- اى سلیمان- بدان اگر کارگرى براى تو کارى کرد بدون تعیین اجرت غالبا چنین است- اگر سه برابر اجرتش را هم به او بدهى باز گمان مى‏کند. کم داده‏اى و اگر مزد او را تعیین کردى، اگر همان مقدار هم بدهى ترا سپاسگزار است و اگر یک ذره اضافه کنى آنرا بحساب مى‏آورد و مى‏فهمد که به او زیادى هم داده‏اى.

مهمانى و آداب آن

شبى حضرت رضا(ع) مهمانى داشتند که یک مرتبه چراغ تغییرى کرد- و احتیاج به اصلاح داشت- مهمان، دست خود را دراز کرد تا چراغ را درست کند. حضرت رضا(ع) دست او را کنار زدند و خودشان به اصلاح چراغ پرداختند و فرمودند: «ما قومى هستیم که مهمانهایمان را به کارى وا نمى‏داریم» احترام مهمان، بیش از این است که به خدمت صاحبخانه بپردازد.

اخلاق امام(ع) در بیان روایات

او بسیار به مستمندان رسیدگى مى‏کرد. به دادن صدقه به ویژه در شبهاى تار و به صورت پنهانى بسیار مبادرت مى‏کرد. با خدمتگزارانش کنار یک سفره مى‏نشست و غذا مى‏خورد. هیچ فرقى میان غلامان و اشراف و اقوام و بیگانگان نمى‏گذاشت، مگر براساس تقوا. همواره متبسم و خوش‏رو بود. بهترین بخش غذاى خود را قبل از تناول، براى گرسنگان جدا مى‏ساخت. با فقرا مى‏نشست. در تشییع جنازه شرکت مى‏جست. خدمتکارى را که مشغول خوردن غذا بود، به خدمت فرا نمى‏خواند. با صداى بلند و با قهقهه هرگز نمى‏خندید. رفع نیاز مؤمنان و گره‏گشایى از ایشان را بر دیگر کارها مقدّم مى‏داشت. روى حصیر مى‏نشست. قرآن زیاد تلاوت مى‏کرد. با گفتارش دل کسى را نرنجانید. سخن هیچ کس را ناتمام نمى‏گذاشت و نمى‏شکست. هیچ نیازمندى را تا حد امکان رد نکرد. پاى خود را هنگام نشستن در حضور دیگران دراز نمى‏کرد. در حضور دیگران همواره از دیوار فاصله داشت و هیچ گاه تکیه نزد. همواره یاد خدا بر زبان جارى داشت. از اسراف و تبذیر سخت پرهیز داشت. به مسافرى که پول خود را تمام و یا گم‏کرده بود، بدون چشمداشت، هزینه سفر مى‏داد. در دادن افطارى به روزه‏داران کوشا بود.

به عیادت بیماران مى‏رفت. در معابر عمومى، آب دهان خود را نمى‏انداخت. از میهمان شخصا پذیرایى مى‏کرد. هنگامى که بر جمعى کنار سفره وارد مى‏شد، اجازه نمى‏داد تا براى احترام وى از جاى برخیزند. به سخن دیگران که وى را مورد خطاب قرار داده، از او پرسشى داشتند، با دقت کامل گوش مى‏داد. خویش را به بوى خوش معطر مى‏کرد، به خصوص براى نماز. به نظافت جسم و لباس به ویژه موى سر توجّه داشت. قبل از غذا دست‏ها را مى‏شست و با چیزى خشک نمى‏کرد، بعد از غذا نیز آنها را مى‏شست و با حوله‏اى خشک مى‏کرد. اگر غذایى از حد نیاز زیاد مى‏آمد، آن را هرگز دور نمى‏ریخت. در حضور دیگران به تنهایى چیزى نمى‏خورد. بسیار بردبار و شکیبا بود. کارگرى را که به مبلغ معین اجیر مى‏کرد، در پایان افزون بر مزدش به او عطا مى‏کرد. با همگان با رافت و خوشرویى روبرو مى‏شد. بسیار فروتن بود. به فقرا و بیچارگان بسیار مى‏بخشید و آن را براى خود پس انداز مى‏دانست.

این همه که یاد شد، بى‏گمان خوشه‏اى از خرمن شخصیت اخلاقى آن امام بزرگ است و نه تمام.

عطر اخلاق امام(ع)، در نسیم شعر شاعران

ابونواس، از ادیبان و شعراى معروف عصر امام رضا(ع) است.

وى که در ادبیات و شعر، شهره و نامدار زمان خود بوده است، با تمام توان ادبى که داشت، از ستودن امام(ع) اظهار ناتوانى کرد. ابن طولون مى‏نویسد، برخى از اصحاب به ابونواس اعتراض داشته، چنین گفتند:

تو در باره شراب، کوه و دشت، موسیقى و ... شعر سروده‏اى، تو را چه شده است که درباره موضوعى مهم، یعنى شخصیت والاى امام على‏بن موسى الرضا(ص) تاکنون چیزى نگفته و شعرى نسروده‏اى؟ با آن که معاصر امام نیز هستى و او را به خوبى مى‏شناسى.

ابونواس در پاسخ چنین گفت:

سوگند به خدا که بزرگى او مانع این کار شده است. چگونه کسى چون من، درباره شخصیتى چون او مدح تواند کرد.

آنگاه ابیات زیر را سرود:

چکیده سخن او چنین است: از من نخواهید او را بستایم، مرا توان آن نیست تا از کسى که جبرئیل خدمتگزار آستان پدر اوست مدح گویم.

قصیده‏اى به او منسوب است که در مرو چون چشمش به حضرت رضا(ع) افتاد، آن را سرود و گفت:

امامان معصوم، پاکیزگان و پاکدامنان هستند که هرگاه نامى از ایشان به میان آید، بر آنان درود و تحیت فرستاده خواهد شد.

کسى که انتسابش به سلاله پاک على(ع) نرسد، در روزگاران داراى مجد و افتخار نیست.

به راستى که شما در جایگاه بلندى قرار دارید و علم کتاب و مضامین سوره‏هاى قرآن نزد شماست.

ابن صباع مالکى درباره حضرتش مى‏نویسد:

حضرت از مناقبى والا و صفاتى پسندیده برخوردار است. نفس شریفش پاک، هاشمى‏نسب و از نژاد پاک نبوى(ص) است.

بعداز جریان ولایتعهدى، روزى عبدالله‏بن مطرف‏بن هامان بر مامون وارد شد. حضرت رضا(ع) نیز در مجلس حضور داشت. خلیفه رو به عبدالله کرد و گفت: در باره ابوالحسن على‏بن موسى الرضا(ع) چه مى‏گویى؟

عبدالله گفت:

«چه بگویم در باره کسى که طینت او با آب رسالت سرشته شده و ریشه در گواراى وحى دوانیده است. آیا از چنین ذاتى جز مشک هدایت و عنبر تقوا مى‏تواند ظاهر شود؟»

اخلاق و کردار امام رضا علیه السلام

محمد عطایی

ابراهیم بن عباس مى گوید: من هرگز ندیدم حضرت رضا(ع) به کسى ظلم کند یا سخن کسى را قطع نماید یا حاجت کسى را در صورت قدرت رد کند یا در مجلسى پاهاى خود را دراز کند یا به نشانه بى احترامى نسبت به کسى، تکیه دهد یا بنده‏هاى خود را ناسزا گوید یا آب دهان خود را بیرون بریزد یا صدایش را به قهقهه بلند کند بلکه خنده آن حضرت تبسّم بود. وقتى براى آن حضرت سفره مى‏انداختند، تمام بندگان و خدمتگزاران خود، حتى دربانان و چوپانها را در سر همان سفره مى‏نشاند. خواب آن حضرت بسیار کم و بیدارى اش زیاد بود و بسیارى از شب ها تا به صبح نمى خوابید. روزه هاى مستحبى بسیار مى‏گرفت و هرگز سه روز روزه را در یک ماه ترک نمى‏کرد و مى‏فرمود که آن روزه دهر است و آن روز پنجشنبه اول و پنجشنبه آخر و چهارشنبه اول از دهه دوم هر ماه است . صدقات سرى آن حضرت بسیار بود و اکثرا آنها را در شب‏هاى تار- بدون مهتاب- انجام مى داد. هر کس گمان کند که مانند آن حضرت را دیده است او را تصدیق نکنید. ابن ابى عباد، وزیر مامون، شیوه زندگى امام(ع) را چنین یادآور شده است: "حضرت على بن موسى(ع) در تابستان روى حصیر مى نشست و فرش او در زمستان نوعى پلاس بود، دور از چشم مردم جامه خشن مى‏پوشید و هنگام رویارویى با مردم، لباس معمولى مى‏پوشید تا خودنمایى به زهد، تلقى نشود."

احکام نامزدی

سید محمد مسعود معصومی

246. مسئله: اگر مراد از نامزدی این باشد که زن و مردی قصد داشته باشند با یکدیگر ازدواج بکنند ولی هیچ گونه صیغه محرمیتی بین آنان منعقد نشده باشد، زن و مرد به یکدیگر نامحرم هستند و هیچگونه فرقی با دیگر نامحرمها ندارند.

امام، اراکى، بهجت، تبریزى، خامنه اى، سیستانى، فاضل، گلپایگانی و مکارم: استفتاء.

در نتیجه: نگاه کردن به قصد لذّت به یکدیگر، دست دادن و یا هر گونه تماس بدنى، خلوت کردن در محیط در بسته (با همان شرائطی که در بخش مراودات گفته شد)، عدم رعایت حجاب و پوشش کافی در مقابل یکدیگر، مراوده کردن و اختلاط به گونه ای که معمولاً زن و شوهرها با یکدیگر دارند و خلاصه هرگونه روابطی که بین دو نامحرم حرام باشد از مواردی است که هر یک از دختر و یا پسر باید از آن پرهیز کنند.

صیغه موقت قبل از عقد دایم.

247. مسئله: خواندن صیغه موقت بین زوجین با اجازه ولىّ دختر اشکال ندارد.

امام، اراکى، بهجت، تبریزى، خامنه اى، فاضل، گلپایگانی و مکارم: استفتاء.

سیستانى: توضیح المسائل، مسئله 2385 و منهاج الصالحین، (نکاح)، با استفاده از مسائل 67 و 68.

248. سؤال: آیا دختر و پسر می توانند قبل از عقد دائم، بدون اجازه پدر دختر صیغه موقت بین خود بخوانند.

جواب: اگر دختر باکره باشد اجرای صیغه بدون اجازه پدر صحیح نیست. و در غیر این صورت اجازه پدر لازم نیست.

امام، اراکى، بهجت، تبریزى، خامنه اى، سیستانى، فاضل و گلپایگانى: استفتاء.

مکارم:(8).

249. مسئله: در صورتی که صیغه عقد موقت خوانده شود، و بعد از اتمام وقت، عقد دایم خوانده نشود، مادر دختر همچنان تا آخر عمر محرم مرد می ماند.

امام، فاضل، گلپایگانی و مکارم: عروه، (نکاح فی المحرمات بالمصاهره) مسئله 3.

امام: تحریر، (نکاح القول فی المصاهره).

بهجت: توضیح المسائل، مسئله 1906.

تبریزى: توضیح المسائل، مسئله 2394.

خامنه اى: استفتاء.

سیستانى: توضیح المسائل، مسئله 2394.

250. مسئله: اگر زوجین بخواهند قبل از اتمام زمان عقد موقت، صیغه عقد دایم اجرا نمایند باید مرد زمان باقیمانده را به زن هبه کند.

امام، اراکى، بهجت، تبریزى، خامنه اى، گلپایگانی و مکارم: استفتاء.

سیستانى: با استفاده از منهاج الصالحین، (نکاح فی الاعتداد وما بحکمه) مسئله 193.

فاضل: جامع المسائل، ج‏2، با استفاده از سؤال 1004.

251. مسئله: چنانچه مرد وقت باقیمانده را هبه نکند (چه جهلاً و چه نسیاناً) و عقد دائم بخوانند، عقد دایم آنان باطل است و باید بعد از اتمام زمان صیغه دوباره اجرای عقد دایم بنمایند.

امام، اراکى، بهجت، خامنه اى، فاضل و گلپایگانى: استفتاء.

252. سؤال: پنج سال پیش زمان ازدواج با همسرم قبل از خواندن صیغه عقد دایم به مدت دو ماه من با همسرم بواسطه صیغه موقت محرم شدیم اما یک ماه پس از گذشت خواندن صیغه موقت عقد دایم خواندیم و تاکنون هم با یکدیگر زندگی کرده ایم آیا عقد دایم ما درست بوده است‏جواب: در صورتی که باقیمانده زمان عقد موقت را به زن هبه کرده اید عقد درست بوده است در غیر این صورت باید دوباره اجرای صیغه عقد دایم بنمایید.

امام، اراکى، بهجت، خامنه اى، فاضل و گلپایگانى: استفتاء.

سید مسعود معصومی / احکام روابط زن ومرد

60 نماز و نیاز

آنجا که کار و تلاش بیشتر است نیاز به نماز بیشتر است. انسان معمولاً در شب ها خواب است و فعّالیتى ندارد، از این رو از عشاء تا صبح نمازى واجب نیست ولى نیاز معنوى انسان در روز بیشتر است.

هوس ها، طاغوت ها، جلوه ها، حیله ها و تمام پرتگاه ها در روز جلوه دیگرى دارند و لذا اوّل روز و آخر روز باید نماز خوانده شود وبراى وسط روز سفارش ویژه آمده است:

«اقم الصلوة طرفى النهار» (59)

دو طرف روز (صبح و شب) نماز به پا دار.

«حافظوا على الصلوات و الصلوة الوسطى» (60)

نسبت به تمام نمازها به خصوص نماز ظهر حفاظت کنید. و مثل منافقین گرمى هوا را بهانه ترک جماعت قرار ندهید.

و از آنجا که روزهاى جمعه و عید ایّام فراغت است و معمولاً فساد در ایّام فراغت بیشتر به سراغ انسان مى آید، سفارش به نماز جمعه و نماز عید شده است.

شاید بخاطر لطافت و ظرافت بیشترى که روح دختر دارد و غبار و فساد در روح هاى لطیف زودتر منعکس مى شود، نماز دختران از 9 سالگى شروع مى شود.

و هرگاه مشکل اضافه اى براى انسان پیش آمد سفارش به نماز بیشترى شده است. «واستعینوا بالصبر والصلوة»

59 نماز و جهاد

دستورات اسلام از یکدیگر جدا نیست ولذا قرآن مى فرماید: «لاتصلّ على احد منهم مات ابداً ولا تقم على قبره» (58) به جنازه فراریان از جبهه نماز نخوانید:

فراموش نمى کنم در ایّام دفاع مقدّس، جوانى وصیّت کرد که اگر من شهید شدم مرا دفن نکنید مگر آن دو دسته اى که با هم قهرند، آشتى کنند و این جوان از خون مقدّس خودش به نفع اصلاح ذات البین استفاده کرد، در حالى که مى توانست بگوید اگر شهید شدم راضى نیستم فلان شخص یا گروه به تشییع جنازه من بیاید و بدینوسیله آتش فتنه را بیشتر و کینه ها را عمیق تر نماید.

58 نماز همراه با آگاهى

قرآن درباره تسبیح ونماز ساکنان آسمان ها وپرندگان مى فرماید:

«کل قد علم صلواته و تسبیحه» (55) نماز آنها آگاهانه است.

ولى در جاى دیگر خطاب به انسان ها مى فرماید:

«لاتقربوا الصلوة و انتم سُکارى حتّى تعلموا ما تقولون» (56) در حال مستى نماز نخوانید تا بدانید چه مى گوئید.

به همین دلیل در روایات آمده است:

عبادت عالم از عابد بهتر است.

در اسلام به تجّار سفارش شده: «الفقه ثم المَتجَر» (57) اوّل مسائل حلال و حرام را فرا گیرید بعد به سراغ تجارت بروید. در آموزش نماز هم باید سعى کنیم اسرار نماز را به نسل نو تعلیم دهیم تا آگاهانه براى نماز قیام کنند.

57 نماز و الگوپذیرى

در نماز با گفتن «صراط الذین انعمت علیهم» از خداوند مى خواهیم که الگوى ما را کسانى قرار بده که مورد لطف تو هستند، تو را شناختند و به تو عشق ورزیدند، در راه تو گام برداشته و استقامت کردند و از تو جدا نشدند.

بر اساس آیه 69 سوره نساء کسانى که خداوند به آنها نعمت داده، عبارتند از: انبیا و شهدا و صدیّقین و صالحان.

آرى نعمت واقعى همان ایمان و ارتباط با خداوند و گام در راه رضاى او برداشتن و در راه او فدا شدن است. نعمت هاى مادّى نصیب حیوانات هم مى شود «متاعاً لکم ولانعامکم» (54) مقام معنوى است که به انسان ارزش مى دهد.

56 نماز و روح بزرگ

انسان در نماز خداوندى را حمد و سپاس مى کند که خالق تمام هستى است. سرچشمه تمام رحمت ها و برکات است. مالک روز قیامت است.

کسى که حمد و ثناى خود را نثار این وجود مقدّس با این خصوصیات مى کند هرگز حاضر نیست براى هر چیز پست و جزئى و در برابر هر قدرت ناچیزى ستایش کند.

زبانى که ثناگوى خالق هستى شد، دیگر تن به ثناگویى هر نالایقى نمى دهد. فراموش نکنیم که امام حسین علیه السلام فرمود: کسى که وصل به پیامبر صلى الله علیه وآله باشد و از دامن زهراعلیها السلام برخاسته باشد، بیعت یزید را نخواهد پذیرفت.

آرى ... ستایش او نه دیگران،

ثناى او نه طاغوت ها،

ثناى او براى ربّ العالمین بودنش،

الرّحمن الرّحیم بودنش،

مالک یوم الّدین بودنش،

دیگران چه و که هستند و چه قدرتى دارند که من ثناگوى آنها باشم؟ به خصوص که مسلمان مى داند اگر ظالمى ستایش شود عرش خداوند به لرزه در مى آید.

بنابراین ثناى او، آنچنان روح بزرگى به ما مى دهد که دیگر حاضر به ثناى دیگران نمى شویم و این روح بزرگ را از نماز و حمد مى توان تحصیل کرد.

حیف که ما با توجّه نماز نخواندیم و مزه نماز را نچشیدیم.

55 نماز و توکّل

در نماز بارها آیه مبارکه «بسم اللَّه الرحمن الرحیم» را بر زبان جارى و به خود تلقین مى کنیم.

حرف «باء» در بسم اللَّه رمز استمداد و توکّل است،

با یاد او شروع کردن نشانه آن است که تنها از قدرت او کمک بگیریم و به او توکّل کنیم.

یاد او نشانه مهر او و عشق به اوست.