صور مسئله عدم جواز ترجمه

بعد از بیان اقوال مختلف در مسئله به بیان مختصر ادله طرفین می‌‌‌‌‌پردازیم و قبل از آن در مورد صور مسئله و احتمال پای موجود در مورد عدم جواز ترجمه توضیحی می‌دهیم.

1. مراد از عدم جواز ترجمه قرآن این است که چون ترجمه قرآن امکان ندارد، پس هیچ ترجمه‌‌‌ای را نمی‌توان ترجمه قرآن دانست.17

2. ترجمه قرآن ممکن است، اما هرگز جایگزین قرآن در همه ابعاد نخواهد شد.

3. ترجمه قرآن در نماز کافی نیست.

4. ترجمه قرآن هر چند به صورت جزئی و در غیر نماز و بدون اینکه جایگزین کتاب الله شود نیز جایز نیست؛ مثلاً چاپ قرآن با ترجمه آن جایز نیست.

اکنون باید دید کدام یک از این صور قابل تأیید است و کدام یک قابل تأیید نیست.

مسئله اول: آیا ترجمه قرآن ـ در نماز یا بیرون آن ـ جایز است؟

برای روشن شدن مسئله اشاره کوتاهی به تاریخچه بحث و اقوال علما مفید به نظر می‌‌‌‌‌رسد. مبدأ روشنی برای این بحث در دست نیست و آنچه بیشتر مطرح بوده، اکتفا به ترجمه قرآن در نماز است که از ابوحنیفه(متوفای 150 ق) نقل شده است، نه بحث جواز ترجمه. البته اوج بحث ترجمه و اختلافات شدید در آن در قرن اخیر در ترکیه آغاز گشت و به مصر و شوروی سابق کشیده شد و در جهان اسلام، مخصوصاً در مصر، مباحثات علمی در سطح وسیعی بر روی آن صورت گرفت.

افرادی مثل خواجه عبد الله انصاری2 و جار الله زمخشری3 در تفسیر کشاف و بیضاوی4 در انوار التنزیل و اسماعیل حقی مفسر بزرگ ترکیه5 و شیخ مصطفی براغی، شیخ الازهر،6 و محمد فرید وجدی، صاحب دائرة المعارف قرن بیستم7، و دیگران به این بحث پرداخته‌اند. فرید وجدی می‌گوید: تعطیل کردن قرآن از ترجمه حرفی باعث می‌‌‌‌‌شود که اسلام، قرآن باورانی از ملل اروپایی به دست نیاورد و به ملل شرقی محدود گردد.8 در مقابل، بزرگان دیگری از اهل سنت به مخالفت با این امر پرداخته‌اند؛ از جمله زرکشی(م 745ق) در البحر المحیط9 و جلال‌الدین سیوطی (م 911ق)10 و مفتی حنفی حسن بن عمار(م 1069ق). وی در رساله خود آورده است: کتابت قرآن به فارسی حرام است. تنها کتابت تفسیر و ترجمه هر حرفی از آنها با عربی جایز است و کسانی که عربی نمی‌دانند نمازشان بدون قرائت صحیح است.11

محی‌الدین نووی(م 676ق) از فقهای بزرگ شافعی در کتاب المجموع گوید: بنا به مذهب ما قرائت قرآن به غیر زبان عربی جایز نیست، خواه بتواند عربی بخواند یا ناتوان باشد، خواه در نماز یا در غیر نماز و این قولی است که جمهور علما از جمله مالک و احمد و ابوداود بر آن‌اند.12 سر انجام اندیشمندان معاصر، مانند محمد رشید رضا و همچنین شیخ محمد عبده، فتوا به حرمت ترجمه قرآن داده‌اند و بلکه دانشمند اخیر، مصادره قرآنهای مشتمل بر ترجمه را واجب دانست. محمد رشید رضا نیز در المنار و دیگر نوشته‌های خود به شدت به مخالفت پرداخت،13 چرا که این کار را در مسیر صدمه زدن به اسلام و حذف قرآن می‌‌‌‌‌پنداشت.

اختلافات میان علما چندان شدت گرفت که شیخ الازهر به منع ورود قرآنهایی که همراه آن ترجمه هندی بود فتوا داد و دولت مصر به استناد این فتوا از ورود آنها به مصر جلوگیری کرد. همچنین بنا به فتوای فقهای لبنان از ورود ترجمه انگلیسی به لبنان جلوگیری شد. تا آنکه بالاخره در سال 1936 دولت مصر با صدور تصویب نامه‌ای دایر بر اینکه معانی قرآن کریم باید رسماً ترجمه شود و پیشوایان دانشگاه الازهر با کمک وزارت فرهنگ مأمور این کار باشند، موافقت خود را با این امر اعلام داشت. با موافقت الازهر و فتوای علما این کار تحقق یافت؛ گرچه نزاع میان موافقان و مخالفان همچنان باقی بود.14

اما در میان علمای شیعه مخالف مشهوری با این مسئله ذکر نشده است، بلکه فقهای معاصر عملاً از این حرکت استقبال نموده‌اند و حتی برخی از ایشان، مثل آیت‌الله میلانی و آیت‌الله خویی(قده) بر برخی ترجمه‌ها تقریظ زده‌اند.15 برخی از مراجع فعلی نیز اقدام به ترجمه قرآن نموده‌اند و مهم‌تر از همه آیت‌الله کاشف الغطا، ترجمه قرآن را لازم و بر کسانی که توان ترجمه را دارند، واجب و لازم دانسته است، زیرا تبلیغ دین و دعوت اسلام، به ترجمه قرآن وابسته است.16

اذکار نماز

حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمد نجفی

عضو هیأت علمی مدرسه عالی امام خمینی(ره)

چکیده

در این مقاله مسئله ترجمه قرآن و اذکار نماز، از چهار جنبه مورد بررسی قرار گرفته است.

در مورد مسئله اول، یعنی ترجمه قرآن کریم، تاریخچه بحث در عصر کنونی ذکر و آرای مخالفان و موافقان مطرح می‌شود.

مسئله دوم، یعنی اکتفا به ترجمه در قرائت نماز، فتوای مشهور علمای اسلام ـ اعم از شیعه و اهل سنت ـ عدم جواز است و تنها ابوحنیفه فتوا به جواز داده است. دلیل مشهور علما و نیز دلیل ابوحنیفه در این بخش ذکر می‌شود.

در مورد مسئله سوم، یعنی اکتفا به ترجمه اذکار واجب در نماز، از این امر بحث می‌شود که مشهور فقهای مسلمانان نیز آن را جایز نمی‌دانند و عمده دلیل ایشان، انصراف و جمود بر ظواهر ادله است.

بحث در مورد مسئله چهارم که بحث اصلی مقاله است، یعنی انضمام ترجمه به متن عربی نماز، در هفت وجه برای عدم جواز آن مطرح می‌گردد و در ادامه به همه این وجوه پاسخ داده می شود. در ادامه مقاله به ادله جواز انضمام ترجمه پرداخته شده و ادعای انصراف این ادله به زبان عربی مورد نقد قرار گرفته است. نتیجه بحث، جواز اصل ترجمه قرآن و عدم جواز اکتفا به ترجمه در مورد اذکار واجب نماز، اعم از قرائت و دیگر اذکار، و جواز انضمام ترجمه حمد و دیگر آیات متضمن ذکر یا دعاست.

واژه های کلیدی:

ترجمه قرآن، ترجمه نماز، عربی، ذکر، دعا.

اخیراً برخی از فضلای کشور اندونزی که در مدرسه عالی امام خمینی(ره) به تحصیل اشتغال دارند مسئله‌‌‌ای را مطرح نموده‌اند که در آن کشور مورد توجه قرار گرفته است. مسئله این است: آیا شرعاً می‌‌‌‌‌توان به اذکار عربی نماز، اعم از قرائت و دیگر اذکار، ترجمه آن را ضمیمه نمود؟ از آنجا که این مسئله کار برد وسیعی در میان مسلمانان غیر عرب و بلکه حتی عربها دارد، به نظر رسید که بررسی این مسئله از نظر فقهی جهت پیشبرد مباحث علمی و توسعه آگاهی دانش‌پژوهان مفید باشد.

گفتنی است که غرض از این مبحث، تنها بررسی علمی و فقهی مسئله است، نه بیان فتوا، و هرکس از نظر علمی باید به مرجع تقلید خویش مراجعه نماید. همچنین غرض از این مبحث توجیه تعصبهای نژادی نیز نیست تا موافقان ترجمه به ملی‌گرایی و ضدیت با عرب و زبان عربی متهم شوند و یا همچنان که اظهار داشته‌اند، ترجمه قرآن را تلاش برخی عجمهای مرتد برای تسهیل ارتداد قوم خویش و کنار گذاردن قرآن کریم تلقی کنیم.1 در مبحث علمی، این گونه اتهامها جایگاهی ندارد. به علاوه، طرف مقابل هم می‌‌‌‌‌تواند مخالفان ترجمه را به تعصب نژادی و عرب زدگی متهم کند.

احکام نماز قضا از رساله امام خمینی-ره

احکام نماز قضا از رساله امام خمینی-ره

منابع مقاله:

احکام نماز قضا از رساله امام خمینی-ره، ؛

صفحه: 1

1370 کسی که نماز واجب خود را در وقت آن نخوانده باید قضای آن را بجاآورد، اگرچه در تمام وقت نماز خواب مانده یا به واسطه سستی، نماز نخوانده باشد ولی نمازهای یومیه‏ای را که زن در حال حیض یا نفاس نخوانده قضا ندارد.

1371 اگر بعد از وقت نماز بفهمد نمازی را که خوانده باطل بوده باید قضای آن را بخواند.

1372 کسی که نماز قضا دارد باید در خواندن آن کوتاهی نکند ولی واجب نیست فورا آن را بجا آورد.

1373 کسی که نماز قضا دارد می‏تواند نماز مستحبی بخواند.

1374 اگر انسان احتمال دهد که نماز قضایی دارد یا نمازهایی را که خوانده صحیح نبوده، مستحب است احتیاطا قضای آن را بجا آورد.

1375 قضای نمازهای یومیه لازم نیست‏به ترتیب خوانده شود مثلا کسی که یک روز نماز عصر و روز بعد نماز ظهر را نخوانده لازم نیست اول نماز عصر و بعداز آن نماز ظهر را قضا نماید.

1376 اگر بخواهد قضای چند نماز غیر یومیه مانند نماز آیات را بخواند یا مثلا بخواهد قضای یک نماز یومیه و چند نماز غیر یومیه را بخواند لازم نیست آنها را به ترتیب بجا آورد.

1377 اگر کسی نداند که نمازهایی که از او قضا شده کدام یک جلوتر بوده لازم نیست‏به طوری بخواند که ترتیب حاصل شود و هر یک را می‏تواند مقدم بداند.

1378 اگر کسی که نمازهایی از او قضا شده، می‏داند کدام یک جلوتر قضا شده، احتیاط مستحب آن است که به ترتیب قضا کند و آنچه اول قضا شده اول بخواند و دومی را بعد و همین طور.

1379 اگر برای میتی می‏خواهند نماز قضا بدهند، و می‏دانند آن میت ترتیب قضا شدن را می‏دانسته باز لازم نیست طوری قضا را بجا بیاورند که ترتیب حاصل شود.

1380 اگر برای میتی که در مساله پیش گفته شد بخواهند چند نفر را اجیر کنند که نماز بخوانند لازم نیست‏برای آنها وقت مرتب معین کنند که با هم شروع نکنند در عمل.

1381 اگر بدانند که میت ترتیب قضا شدن را نمی‏دانسته یا ندانند که می‏دانسته، لازم نیست‏به ترتیب برای او قضا بجا بیاورند.

1382 در مساله پیش اگر بخواهند چند نفر را برای به جا آوردن نماز میت اجیر کنند لازم نیست وقت معین کنند و می‏توانند همه با هم شروع به قضا کنند.

1383 کسی که چند نماز از او قضا شده و شماره آنها را نمی‏داند مثلا نمی‏داند چهار تا بوده یا پنج تا، چنانچه مقدار کمتر را بخواند کافی است و همچنین اگر شماره آنها را می‏دانسته و فراموش کرده، اگر مقدار کمتر را بخواند کفایت می‏کند.

1384 کسی که نماز قضا از همین روز یا روزهای پیش دارد می‏تواند قبل از خواندن نمازی که قضا شده، نماز ادایی را بخواند و لازم نیست نماز قضا را جلو بیندازد.

1385 کسی که می‏داند یک نماز چهار رکعتی نخوانده و نمی‏داند نماز ظهر است‏یا عصر است‏یا عشا، اگر یک نماز چهار رکعتی بخواند به نیت قضای نمازی که نخوانده کافی است.

1386 اگر از روزهای گذشته نمازهای قضا دارد و یک نماز یا بیشتر هم از همان روز از او قضا شده، اگرچه لازم نیست نمازهای قضا را پیش از نماز ادا بخواند حتی اگرچه وقت داشته باشد و ترتیب بین نمازهای قضا را هم بداند ولی احتیاط استحبابی آن است که نمازهای قضا مخصوصا نماز قضای همان روز را پیش از نماز ادا بخواند.

1387 تا انسان زنده است اگر چه از خواندن نماز قضاهای خود عاجز باشد دیگری نمی‏تواند نمازهای او را قضا نماید.

1388 نماز قضا را با جماعت می‏شود خواند، چه نماز امام جماعت ادا باشد یا قضا، و لازم نیست هر دو یک نماز را بخوانند مثلا اگر نماز قضای صبح را با نماز ظهر یا عصر امام بخواند اشکال ندارد.

1389 مستحب است‏بچه ممیز یعنی بچه‏ای که خوب و بد را می‏فهمد به نماز خواندن و عبادتهای دیگر عادت دهند بلکه مستحب است او را به قضای نمازها هم وادار نمایند.

نماز قضای پدر که بر پسر بزرگتر واجب است

1390 اگر پدر نماز و روزه خود را بجا نیاورده باشد، چنانچه از روی نافرمانی ترک نکرده و می‏توانسته قضا کند بر پسر بزرگتر واجب است که بعد از مرگش بجا آورد یا برای او اجیر بگیرد بلکه اگر از روی نافرمانی هم ترک کرده باشد واجب است‏به همین طور عمل کند و نیز روزه‏ای را که در سفر نگرفته اگرچه نمی‏توانسته قضا کند، واجب است که پسر بزرگتر قضا نماید یا برای او اجیر بگیرد.

1391 اگر پسر بزرگتر شک دارد که پدر نماز و روزه قضا داشته یا نه چیزی بر او واجب نیست.

1392 اگر پسر بزرگتر بداند که پدرش نماز قضا داشته و شک کند که بجاآورده یا نه، بنابر احتیاط واجب باید قضا نماید.

1393 اگر معلوم نباشد که پسر بزرگتر کدام است، قضای نماز و روزه پدر بر هیچ کدام از پسرها واجب نیست ولی احتیاط مستحب آن است که نماز و روزه اورا بین خودشان قسمت کنند یا برای انجام آن قرعه بزنند.

1394 اگر میت وصیت کرده باشد که برای نماز و روزه او اجیر بگیرند، بعداز آنکه اجیر نماز و روزه او را به طور صحیح بجا آورد، بر پسر بزرگتر چیزی واجب نیست.

1395 اگر پسر بزرگتر بخواهد نماز پدر را بخواند باید به تکلیف خود عمل کند مثلا قضای نماز صبح و مغرب و عشا را باید بلند بخواند.

1396 کسی که خودش نماز و روزه قضا دارد اگر نماز و روزه پدر هم براو واجب شود هر کدام را اول بجا آورد صحیح است.

1397 اگر پسر بزرگتر موقع مرگ پدر نابالغ یا دیوانه باشد، وقتی که بالغ شد یا عاقل گردید باید نماز و روزه پدر را قضا نماید، و چنانچه پیش از بالغ شدن یا عاقل شدن بمیرد، بر پسر دوم چیزی واجب نیست.

1398 اگر پسر بزرگتر پیش از آنکه نماز و روزه پدر را قضا کند بمیرد بر پسر دوم چیزی واجب نیست.

آنچه پس از نماز مى سزد

آنچه پس از نماز مى سزد

35 / 1

سه بار تکبیر گفتن

1 ـ امام باقر علیه السّلام : هنگامى که سلام دادى، دستانت را سه بار به تکبیر بلندکن.

2 ـ مفضّل بن عمر: به امام صادق علیه السّلام عرض کردم: به چه علت نمازگزار پس از سلام دادن، سه بار تکبیر مى گوید و همراه آن دستانش را بلند مى کند؟ فرمود: چون پیامبر هنگام فتح مکّه نماز ظهر را با اصحابش نزد «حجر الاسود» خواند و هنگامى که سلام داد، سه بار دستانش را به تکبیر بلند کرد و گفت: هیچ خدایى جز خداوند نیست ، خداوند یگانه یگانه یگانه، به وعده اش وفاکرده، بنده اش را یارى رسانده ولشگرش را عزیز داشته و به تنهایى بر همه دسته ها غلبه نموده است. پس مالکیت براى او و سپاس مخصوص به اوست. زنده مى کند و مى میراند و او بر همه کار تواناست.

سپس به اصحابش روى کرد و فرمود: این تکبیر ، در پى هر نماز واجب است و هر کس آن را پس از سلام دادن، انجام دهد و این گفته را بگوید، شکر خداوند ـ یادش بلند باد ـ را که به سبب تقویت اسلام و لشکر آن، بر او واجب شده، به جا آورده است.

35 / 2

آیة الکرسى خواندن

3 ـ پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله : اى علىّ، پیوسته در پى نماز واجب، «آیة الکرسى» را بخوان که جز پیامبر، درستکار و شهید بر آن مواظبت نمى ورزد.

4 ـ کسى که در پى هر نماز واجب «آیة الکرسى» بخواند، تنها فاصله میان او تا درآمدن به بهشت، مرگ است.

5 ـ آن که در پى نماز واجب، «آیة الکرسى» بخواند، تا نماز دیگر در پناه خداست.

35 / 3

سوره توحید خواندن

6 ـ پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله : هر کس سوره توحید را ده مرتبه در پى هر نماز واجب بخواند، خداوند حوریه هاى بهشتى را به همسریش در مى آورد[1].

7 ـ امام صادق علیه السّلام : هر کس به خدا و روز آخرت ایمان دارد، «قل هو الله احد» خواندن را در پى نماز واجب وانگذارد که هر کس آن را بخواند، خداوند خیر دنیا و آخرت را برایش فراهم مى آورد و افزون بر او، پدر و مادر و فرزندان آن دو را مى آمرزد.

35 / 4

درود فرستادن بر پیامبر و خاندانش

8 ـ امام علىّ علیه السّلام : هرگاه بنده از نمازش فارغ شود ، بر پیامبر درود فرستد و بهشت را از خداوند بخواهد و از آتش به خدا پناه ببرد و بخواهد که حوریه هاى بهشتى را به همسریش درآورد.

35 / 5

تسبیحات حضرت زهرا علیها السّلام

9 ـ امام صادق علیه السّلام : کسى که پس از نماز واجب در پى کار دیگر نارفته، تسبیحات حضرت فاطمه زهرا علیها السّلام را بگوید، خداوند او را مى آمرزد و باید (تسبیحات را) با الله اکبر آغاز کند .

10 ـ تسبیحات فاطمه در هر روز و در پى هر نماز، نزد من محبوب تر از هزار رکعت نماز در هر روز است.

11 ـ ابودرداء: نزد پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله آمدم و گفتم: اى پیامبر خدا، ثروتمندان، دنیا و آخرت را بردند، نماز مى خوانیم و مى خوانند، روزه مى گیریم و مى گیرند، صدقه مى دهند و ما نمى دهیم. فرمود: آیا تو را به چیزى راهنمایى نکنم که اگرانجام دهى هیچکس پیش از تو به آن پیشى نگرفته و هیچکس هم از این پس، به تو نمى رسد جز کسى که همچون تو کند؟ در پى هر نماز، سى و سه بار سبحان الله، سى و سه بار الحمد لله و سى و چهار بار الله اکبر مى گویى.

35 / 6

استغفار کردن

12 ـ پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله : گناهان کسى که در پى هر نماز سه بار استغفار کند و بگوید: «از خدایى که جز او خدایى نیست و زنده و پاینده است ، آمرزش مى طلبم و به سویش باز مى گردم» آمرزیده مى شود.

13 ـ ثوبان : پیامبر خدا صلّى الله علیه و آله هر گاه نمازش را به پایان مى برد، سه بار استغفار مى کرد و مى گفت: «خدایا تو سلام هستى و سلام از توست، مبارکى اى شکوهمند گرامى ».

35 / 7

سجده شکر گذاردن

14 ـ امام صادق علیه السّلام : سجده شکر بر هر مسلمان واجب است، با آن نمازت را کامل مى کنى، پروردگارت را خشنود مى سازى و فرشتگان را به شگفتى مى آورى. همانا آنگاه که بنده نماز خواند و سپس سجده شکر گزارد، پروردگار متعال، پرده از میان او و فرشتگان بر مى گیرد و مى گوید: اى فرشتگان من، به بنده ام بنگرید که با عبادتش به من تقرّب جست و پیمانم را به پایان برد . سپس براى من به خاطر شکر نعمتهایى که به او بخشیده ام، سجده کرد . فرشتگانم ، چه چیزى براى اوست؟ پس فرشتگان مى گویند: اى پروردگار ما، رحمت تو. سپس پروردگار مى گوید: دیگر چه؟ و فرشتگان مى گویند: اى پروردگار ما، بهشت تو. پس پروردگار متعال مى گوید: دیگر چه؟ و فرشتگان مى گویند: اى پروردگار ما، حل مشکلاتش . پس پروردگار مى گوید: دیگر چه؟ و هیچ چیز از نیکیها نمى ماند ، جز اینکه فرشتگان مى گویند. سپس خداوند متعال مى گوید: اى فرشتگان من دیگر چه؟ و فرشتگان مى گویند: اى پروردگار ما، هیچ نمى دانیم. پس خداوند متعال مى گوید: از او قدردانى مى کنم همانگونه که او مرا سپاس گزارد و با فضل و بخششم به او روى مى کنم و رحمتم را بدو نشان مى دهم.

15 ـ علىّ بن حسن بن علىّ بن فضّال از امام رضا علیه السّلام : سجده شکر گزاردن پس از نماز واجب در برابر توفیقى است که خداوند ـ یادش بلند باد ـ به بنده داده تا واجبش را انجام دهد. و کمترین چیزى که از گفتار در آن کفایت مى کند این است که سه مرتبه «شکراً لله» گفته شود.

گفتم: معناى این گفته: «شکراً لله» چیست؟ فرمود: مى گوید: این سجده از من است براى سپاسگزارى از خداوند که مرا توفیق خدمت و انجام واجبش داد و شکر سبب افزونى است . پس اگر در نماز کوتاهى کرده با این سجده، آن را کامل مى کند.

16 ـ طبرسى: محمّد بن عبدالله حمیرى در نامه اى به امام مهدى (عج) از سجده شکر پس از نماز واجب پرسید و اینگونه نوشت: برخى از یاران آن را بدعت مى دانند، آیا جایز است ، انسان این سجده را پس از نماز واجب بگزارد؟ و اگر جایز است در نماز مغرب پس از خود نماز است یا پس از آنکه چهار رکعت نماز نافله مغرب را هم خواند؟

امام پاسخ داد: سجده شکر از لازمترین و ضرورى ترین سنّتها است و هیچکس آن را بدعت نخوانده، مگر کسى که خود در پى بدعت گذارى در دین است. و اما روایتى که سجده شکر پس از نماز مغرب و اختلاف در زمان انجام آن را مطرح مى کند که آیا پس از سه رکعت مغرب یا پس از چهار رکعت نافله آن است، (پاسخش این است) برترى دعا و تسبیح پس از نمازهاى واجب، بر دعا پس از نمازهاى نافله، مانند برترى خود نمازهاى واجب بر نافله است و سجده شکر، گونه اى دعا و تسبیح است. پس بهتر است، پس از نماز واجب باشد. گرچه انجامش پس از نمازهاى نافله نیز جایز است.

35 / 8

گونه برخاک نهادن

17 ـ امام صادق علیه السّلام : موسى بن عمران علیه السّلام هرگاه نماز مى گزارد، تا گونه راست و چپش را به زمین نمى چسباند ، در پى کار دیگرى نمى رفت .

18 ـ خداوند به موسى علیه السّلام وحى کرد که اى موسى، آیا مى دانى از میان آفریده هایم چرا تو را به هم صحبتى ام برگزیدم؟ گفت: اى پروردگار من، به چه سبب ؟ پس خداوند تبارک و تعالى به او وحى کرد که اى موسى: من درون و برون بندگانم را وارسى کردم . پس هیچکس را نیافتم که خود را براى من بیش از تو خوار سازد، اى موسى، تو هرگاه نماز مى گزارى، گونه ات را بر خاک ـ یا گفت : بر زمین ـ مى نهى.

--------------------------------------------------------------------------------

پانوشت ها

--------------------------------------------------------------------------------

(1) مستدرک الوسایل این حدیث را از البلد الامین نقل کرده و حال آنکه در نسخه چاپى آن، موجود نیست، در نقل کنزالعمال نیز به جاى عبارت «از حوریه ها به همسریش ...» آمده است: «خداوند رضوان و آمرزشش را براى او واجب مى کند».

8 آنجا که خواب از مناجات بهتر است

8 آنجا که خواب از مناجات بهتر است

روزى رسول اکرم‏صلى الله علیه وآله نماز صبح را با جماعت خواندند، ولى دیدند امروز على‏علیه السلام به مسجد نیامده است. حضرت، در خانه على رفتند و پرسیدند چرا او در جماعت شرکت نکرده است؟!

فاطمه‏علیها السلام گفت: على دیشب تا صبح مناجات داشت و صبح از خستگى نمازش را در منزل خواند.

حضرت فرمود: به او بگوئید به جاى مناجات طولانى مقدارى بخوابد ولى نماز جماعت صبح را از دست ندهد.

آرى، خوابى که مقدّمه جماعت باشد، بهتر از مناجاتى است که حال جماعت را از بین ببرد.

9 نماز در جلو چشم مردم نه در خفا

امام حسین علیه السلام روز دوّم محرم وارد کربلا و روز دهم شهید شد. بنابراین مدّت اقامت حضرت هشت روز بود و مسافرى که کمتر از ده روز بماند نمازش شکسته است.

نماز دو رکعتى دو دقیقه بیشتر طول نمى‏کشد، به خصوص در هنگام خطر، امام حسین علیه السلام نیز روز عاشورا بارها به خیمه‏ها رفت و آمد داشت و مى‏توانست نماز ظهرش را در خیمه بخواند، ولى بنا داشت در معرکه بخواند. دو نفر از یارانش جلو نماز حضرت ایستادند و سى تیر را به جان خریدند، ولى نماز آشکارا برگزار شد نه در خیمه.

آرى، به صحنه کشاندن نماز یک ارزش است. نباید در هتل‏ها، شرکت‏ها، پارک‏ها، فرودگاه‏ها، خیابان‏ها و رستوران‏ها، نمازخانه در گوشه باشد، بلکه باید در بهترین مکان و در جلو چشم دیگران نماز اقامه شود، زیرا هر چه از جلوه دین کم شود، به جلوه فساد اضافه خواهد شد.

اگر کاسب‏ها اوّل وقت کنار مغازه خود اذان بگویند، مشتریان بد حجاب، خودشان را جمع‏تر خواهند کرد.

10 بانى، معمار ومهندس مسجد باید اهل نمازباشد

در آیه هیجده سوره توبه مى‏خوانیم: «انّما یعمر مساجد اللَّه من آمن باللَّه والیوم الاخر و اقام الصلوة» فقط کسانى حقّ تعمیر و آباد کردن مساجد را دارند که علاوه بر داشتن ایمان به خدا و روز جزا، اهل اقامه نماز باشند.

نااهلان حقّ تعمیر مساجد را ندارند، زیرا تعمیر مسجد یک عنوان مقدّس است.

در حدیث مى‏خوانیم: اگر ظالمى مسجد مى‏سازد شما به او کمک نکنید.

11 تحریم شراب و قمار به خاطر حفظ نماز است

با اینکه شراب و قمار مفاسد جسمى، روحى و اجتماعى فراوانى بدنبال دارد، امّا قرآن درباره آثار این دو مى‏فرماید:

«و یصدّکم عن ذکراللَّه و عن الصلوة» (9) اینها میان شما کینه ایجاد مى‏کند و شما را از یاد خداوند و نماز باز مى‏دارد.

در این آیه از میان دهها خطر و ضررى که شراب دارد، روى ضرر اجتماعى ومعنوى آن تکیه شده است. ضرر اجتماعى پیدا شدن کینه وضرر معنوى غفلت از یاد خدا و نماز.

12 توجّه به نماز فرزندان و ذرّیه

قرآن، دعاهاى بسیارى را از حضرت ابراهیم نقل نموده است. امّا تنها در دو مورد، آن حضرت براى نسل و ذرّیه‏اش دعا نموده است، یکى رهبرى امّت و دیگرى اقامه نماز، که مى‏فرماید: «ربّ اجعلنى مقیم الصلوة و من ذریّتى» (10)

پروردگارا! من و ذریّه‏ام را از به پا دارندگان نماز قرار ده.

جالب این است که حضرت تنها به دعا قناعت نکرد و براى رسیدن به این آرزو قیام و هجرت کرد، آوارگى‏هائى را به جان خرید تا نماز را به پا داشت.

13 اوّلین وظیفه حکومت اسلامى اقامه نماز است

«الّذین ان مکنّاهم فى الارض اقاموا الصلوة» (11)

مسلمانان، آنانند که چون قدرت را بدست گیرند اوّلین کارشان اقامه نماز است.

خدا نکند فکر مدیرعامل ما فقط به سوددهى کارخانه و فکر دانشگاه ما پرورش متخصصّ وفکر دولت ما فقط تولید وتوزیع باشد، که اوّلین وظیفه مسئولان حکومت اسلامى اقامه نماز است، هم با شرکت خودشان و هم با تشویق همه جانبه مردم.

14 نماز تعطیلى ندارد

«و اوصانى بالصلوة والزکاة ما دمت حیّا» (12)

هر یک از دستورات اسلامى ممکن است به دلیلى تعطیل شود. مثلاً جهاد براى بیمار و نابینا واجب نیست، روزه بر مریض واجب نیست، خمس و زکات و حج، بر طبقه محروم واجب نیست، امّا تنها عبادتى که بر همه افراد و اقشار جامعه از مرد و زن، فقیر و غنى، سالم و بیمار واجب است، نماز است که تا لحظه مرگ حتّى یک روز قابل تعطیل شدن نیست. (گرچه براى زن‏ها در هر ماه برنامه خاصّى وجود دارد)

15 نماز همراه با مردم‏دارى

«قولوا للناس حسنا و اقیموا الصلوة» (13)

با مردم خوب سخن بگویید و نماز را به پا دارید.

با سخن و برخورد خوب مى‏توانیم عملاً نماز را تبلیغ کنیم و بدانیم کسانى که با اخلاق و سیره پیامبر صلى الله علیه وآله مسلمان شده‏اند بیش از کسانى هستند که با استدلال عقلى مسلمان شده‏اند.

حتّى با کفّارى که انسان جدال و بحث مى‏کند، باید به طور نیکو جدال کند، یعنى اوّل خوبى‏هاى آنان را بپذیرد و بعد نقطه نظرات خود را بیان کند.

16 نماز، اوّلین واجب بعد از ایمان به خدا

«الّذین یؤمنون بالغیب و یقیمون الصلوة» (14)

در ابتداى قرآن و آغاز سوره بقره، بعد از ایمان به غیب که شامل ایمان به خداوند و معاد و فرشتگان است، اوّلین اصل عملى که مورد توجّه قرار گرفته، مسئله اقامه نماز است.

17 نماز، مقدّم بر کسب و کار

«رجال لا تلهیهم تجارة ولا بیع عن ذکر اللّه» (15)

قرآن از کسانى که هنگام اذان، کار و کسب را رها مى‏کنند ستایش کرده است.

به خصوص در روز جمعه سفارش شده که معامله را رها کنید: «و ذرواالبیع» وپس از پایان نماز جمعه، به سراغ کار و درآمد بروید: «فانتشروا فى الارض وابتغوا من فضل اللَّه» (16)

رئیس جمهور شهید ایران مرحوم رجائى مى‏فرمود: به نماز نگوئید کار دارم، به کار بگوئید نماز دارم.

18 مردم و نماز

با همه اهمیّتى که نماز در نزد خداوند و اولیا دارد، امّا برخورد مردم با آن متفاوت است:

الف: عدّه‏اى ایمان ندارند ونماز نمى‏خوانند: «فلا صدّق و لاصلّى» (17)

ب: عدّه‏اى مانع نماز دیگران مى‏شوند: «ارایت الذى ینهى عبداً اذا صلّى» (18)

در شأن نزول آیه آمده است که ابوجهل تصمیم گرفت هنگامى که پیامبر براى نماز به سجده مى‏رود با لگد، گردن حضرت را در هم بشکند. مردم او را دیدند که رفت ولى منصرف شد. گفتند: چرا چنین نکردى؟!

گفت: چون خواستم چنین کنم، خندقى از آتش دیدم که در پیش روى من شعله‏ور شد. (19)

ج: عدّه‏اى نماز را مسخره مى‏کنند: «و اذا نادیتم الى الصلوة اتخذوها هزواً» (20)

60 نماز و نیاز

آنجا که کار و تلاش بیشتر است نیاز به نماز بیشتر است. انسان معمولاً در شب ها خواب است و فعّالیتى ندارد، از این رو از عشاء تا صبح نمازى واجب نیست ولى نیاز معنوى انسان در روز بیشتر است.

هوس ها، طاغوت ها، جلوه ها، حیله ها و تمام پرتگاه ها در روز جلوه دیگرى دارند و لذا اوّل روز و آخر روز باید نماز خوانده شود وبراى وسط روز سفارش ویژه آمده است:

«اقم الصلوة طرفى النهار» (59)

دو طرف روز (صبح و شب) نماز به پا دار.

«حافظوا على الصلوات و الصلوة الوسطى» (60)

نسبت به تمام نمازها به خصوص نماز ظهر حفاظت کنید. و مثل منافقین گرمى هوا را بهانه ترک جماعت قرار ندهید.

و از آنجا که روزهاى جمعه و عید ایّام فراغت است و معمولاً فساد در ایّام فراغت بیشتر به سراغ انسان مى آید، سفارش به نماز جمعه و نماز عید شده است.

شاید بخاطر لطافت و ظرافت بیشترى که روح دختر دارد و غبار و فساد در روح هاى لطیف زودتر منعکس مى شود، نماز دختران از 9 سالگى شروع مى شود.

و هرگاه مشکل اضافه اى براى انسان پیش آمد سفارش به نماز بیشترى شده است. «واستعینوا بالصبر والصلوة»

59 نماز و جهاد

دستورات اسلام از یکدیگر جدا نیست ولذا قرآن مى فرماید: «لاتصلّ على احد منهم مات ابداً ولا تقم على قبره» (58) به جنازه فراریان از جبهه نماز نخوانید:

فراموش نمى کنم در ایّام دفاع مقدّس، جوانى وصیّت کرد که اگر من شهید شدم مرا دفن نکنید مگر آن دو دسته اى که با هم قهرند، آشتى کنند و این جوان از خون مقدّس خودش به نفع اصلاح ذات البین استفاده کرد، در حالى که مى توانست بگوید اگر شهید شدم راضى نیستم فلان شخص یا گروه به تشییع جنازه من بیاید و بدینوسیله آتش فتنه را بیشتر و کینه ها را عمیق تر نماید.

58 نماز همراه با آگاهى

قرآن درباره تسبیح ونماز ساکنان آسمان ها وپرندگان مى فرماید:

«کل قد علم صلواته و تسبیحه» (55) نماز آنها آگاهانه است.

ولى در جاى دیگر خطاب به انسان ها مى فرماید:

«لاتقربوا الصلوة و انتم سُکارى حتّى تعلموا ما تقولون» (56) در حال مستى نماز نخوانید تا بدانید چه مى گوئید.

به همین دلیل در روایات آمده است:

عبادت عالم از عابد بهتر است.

در اسلام به تجّار سفارش شده: «الفقه ثم المَتجَر» (57) اوّل مسائل حلال و حرام را فرا گیرید بعد به سراغ تجارت بروید. در آموزش نماز هم باید سعى کنیم اسرار نماز را به نسل نو تعلیم دهیم تا آگاهانه براى نماز قیام کنند.

57 نماز و الگوپذیرى

در نماز با گفتن «صراط الذین انعمت علیهم» از خداوند مى خواهیم که الگوى ما را کسانى قرار بده که مورد لطف تو هستند، تو را شناختند و به تو عشق ورزیدند، در راه تو گام برداشته و استقامت کردند و از تو جدا نشدند.

بر اساس آیه 69 سوره نساء کسانى که خداوند به آنها نعمت داده، عبارتند از: انبیا و شهدا و صدیّقین و صالحان.

آرى نعمت واقعى همان ایمان و ارتباط با خداوند و گام در راه رضاى او برداشتن و در راه او فدا شدن است. نعمت هاى مادّى نصیب حیوانات هم مى شود «متاعاً لکم ولانعامکم» (54) مقام معنوى است که به انسان ارزش مى دهد.

56 نماز و روح بزرگ

انسان در نماز خداوندى را حمد و سپاس مى کند که خالق تمام هستى است. سرچشمه تمام رحمت ها و برکات است. مالک روز قیامت است.

کسى که حمد و ثناى خود را نثار این وجود مقدّس با این خصوصیات مى کند هرگز حاضر نیست براى هر چیز پست و جزئى و در برابر هر قدرت ناچیزى ستایش کند.

زبانى که ثناگوى خالق هستى شد، دیگر تن به ثناگویى هر نالایقى نمى دهد. فراموش نکنیم که امام حسین علیه السلام فرمود: کسى که وصل به پیامبر صلى الله علیه وآله باشد و از دامن زهراعلیها السلام برخاسته باشد، بیعت یزید را نخواهد پذیرفت.

آرى ... ستایش او نه دیگران،

ثناى او نه طاغوت ها،

ثناى او براى ربّ العالمین بودنش،

الرّحمن الرّحیم بودنش،

مالک یوم الّدین بودنش،

دیگران چه و که هستند و چه قدرتى دارند که من ثناگوى آنها باشم؟ به خصوص که مسلمان مى داند اگر ظالمى ستایش شود عرش خداوند به لرزه در مى آید.

بنابراین ثناى او، آنچنان روح بزرگى به ما مى دهد که دیگر حاضر به ثناى دیگران نمى شویم و این روح بزرگ را از نماز و حمد مى توان تحصیل کرد.

حیف که ما با توجّه نماز نخواندیم و مزه نماز را نچشیدیم.

55 نماز و توکّل

در نماز بارها آیه مبارکه «بسم اللَّه الرحمن الرحیم» را بر زبان جارى و به خود تلقین مى کنیم.

حرف «باء» در بسم اللَّه رمز استمداد و توکّل است،

با یاد او شروع کردن نشانه آن است که تنها از قدرت او کمک بگیریم و به او توکّل کنیم.

یاد او نشانه مهر او و عشق به اوست.

54 عواقب اعراض از یاد خدا و نماز

نماز ذکر خداست وکسى که از ذکر خداوند اعراض کند زندگى نکبت بارى دارد: «مَن اعرض عن ذکرى فانّ له معیشة ضنکا» (53)

ممکن است بگوئید بسیارى اهل نماز نیستند ولى زندگى خوبى دارند، ولى باید به درون آنها سرى زد تا ببینیم آیا صفا وآرامش لازم را دارند یا نه؟ در مشکلاتى که براى آنها پیش مى آید چقدر دستپاچه مى شوند و خودشان را مى بازند؟ باقى انسان ها را با چه دیدى مى نگرند؟ تقوى و عدالت چه جایگاهى نزدشان دارد؟ روحشان به چه چیز وابسته است؟ به آینده خود چقدر اطمینان دارند؟ اضطراب وهیجان هاى روانى، تزلزل خانوادگى، ضعف اعصاب، بدگمانى، احساس غربت و تنهایى از درون، فساد و فحشا، آمار جنایت، فرار فرزندان از خانه، بالا بودن آمار طلاق، خودباختگى، ترس و... در جامعه بى نماز بیشتر است یا با نماز؟

آموزش نماز مسئولیّت والدین است

تعلیم نماز در روایات از وظایف مهمّ والدین است. والدین باید فرزندان خود را از سه سالگى با بیان کلماتى از قبیل «لااله الا اللَّه» آشنا کنند و کم کم او را آماده نماز نمایند.

خداوند به پیامبر مى فرماید: «وامر اهلک بالصلوة و اصطبر علیها» (50) به اهل خود فرمان نماز بده وپشتکار داشته باش.

قرآن در ستایش حضرت ابراهیم مى فرماید: «و کان یأمر اهله بالصلوة» (51) او اهل خود را به نماز فرمان مى داد.

لقمان هم به فرزندش سفارش نماز مى کرد: «یابنّى اقم الصلوة» (52)

آسیب شناسی گرایش جوانان به مساجد و نماز جماعت

نویسنده : -

آدرس مطلب : نشریه مسجد شمارة 82 مهر 1383 صفحة 8 تا ص 11

چکیده :

شماری از کارشناسان امورفرهنگی معتقدند که جوانان در روی آوردن به فریضه مهم نماز به عملکرد و رفتار الگوها توجه خاص دارند. آنها می گویند که جوانان ذهن پرسشگری دارند و برای سوالات گوناگون خود در زمینه های مختلفی ازجمله مسائل مذهبی به دنبال پاسخ قابل قبول هستند. به گفته بسیاری از صاحبنظران و کارشناسان امور دینی و اجتماعی کشورمان، امروزه مساجد بیشتر به صورت محلی برای عبادت تبدیل شده و برنامه های فرهنگی و هنری آن در حاشیه و نامتناسب با نیازهای نسل جوان است. دراین میان علل مختلفی از جمله عوامل خانوادگی ، فرهنگی ، اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی درگرایش جوانان به نماز نقش دارد. بمباران اطلاعاتی و مسخ فردی و فرهنگی از سوی بیگانگان به یقین در بی توجهی نسل جوان کشورمان به فریضه نماز بی تأثیر نیست که دستاورد آن بی هویتی و دین ستیزی است.

وزیر آموزش و پرورش درهشتمین اجلاس سراسری نماز اعلام کرده بود 76 درصد دانش آموزان کشور به اقامه نماز جماعت گرایش دارند در حالی که نتایج تحقیقات و پژوهشهای متعدد کارشناسان به نکته ای دیگر دراین باره اشاره می کند. شاید بتوان این رقم را اینطور تعدیل کرد که 76 درصد دانش آموزان درنمازجماعت شرکت می کنند. درگفت و گوهایی که با برخی جوانان صورت گرفته ، آنها نیز نظراتی دارند که مواردی از آنها قابل دفاع است . بسیاری می گویند: برنامه ریزان برنامه های مساجد بیشتر میانسالان و سالخوردگانی هستند که شاید کمتر با نیازهای و خواسته های جوانان و سیر تحولات اجتماع آشناهستند. برخی از این جوانان عقیده دارند که بسیاری از برنامه های مساجد با سلیقه و روح شادی طلب شان کمتر سازگاری دارند. این عده معتقدند که وجود حاکمیت دینی برفضای کشور می طلبد همه مسوولان از پایه دینی قوی برخوردار باشند، دروغ نگویند، عوام فریبی نکنند، عمل وگفتار آنان یکی باشد و سطح زندگی خود را با زندگی طبقات پایین جامعه منطبق سازند.

از عوامل بسیار موثری که در جذب جوانان اسلام کارساز است آگاه کردن روحانیون ، ائمه جماعات و مبلغان دینی تغییر درنوع و شیوه بیدارگری و کشاندن جوانان به نماز جماعت می باشد. به دلیل اینکه محیط مدرسه جذابیت بیشتری برای جوان دارد ابتدا باید نماز جماعت را دراین محیط تقویت کرد و سپس با همان طراوت و نشاط به مسجد کشانده شود.

آرامش بی انتها در پیشگاه پروردگار

نگاهی به آثار نماز از منظر روان شناختی

نویسنده: پریسا دهکردیان

نماز آرامش روان و سکینه خاطر است.

به نظر می رسد که نماز این عالی ترین جلوه نیاز، ارتباطی گسترده با ابعاد مختلف زندگی انسان داشته باشد. از میان تمام فرایضی که از لحاظ دینی بر مسلمانان واجب است نماز بیشترین ارتباط را با انسان دارد. هر روز پنج بار نماز این کتاب هستی را ورق می زنیم و این چنین است که نماز کلاس درسی می شود که آموختنی هایش تمامی ندارد.

امروزه روانشناسی را به عنوان علم رفتارشناسی معرفی می کنند و در اینجا ما به بررسی تأثیراتی می پردازیم که نماز به عنوان یک رفتار بر ابعاد مختلف روح و روان انسان می گذارد.

از دیدگاه روانشناسان یکی از عوامل رشد و شکفتگی شخصیت نشانه های رمزی است. از خوشبختی آدمی یکی این است که می تواند نشانه های رمزی بکار برد.

آدمی هر چه بیشتر ترقی کند و به کمال نزدیک تر شود بیشتر نشانه های رمزی بکار می برد و برعکس هر چه بیشتر در حال تنزل باشد، نشانه های رمزی کمتر مورد استفاده اش واقع می شوند.

یکی از فواید نشانه های رمزی این است که جای انگیزه های غریزی و تمایلاتی را که ابزار آنها مقتضی یا مناسب و یا مقدور نیست می گیرند و به تسکین یا تخفیف تنیدگی و ناراحتی که ناشی از عدم ارضای آنهاست می پردازند.

«ان الصلوه تنهی عن الفحشا و المنکر». همانا نماز انسان را از بدی و زشتی باز می دارد.

و از همین جا درمی یابیم که شاید نماز نشانه ای رمزی است که باعث رشد شخصیت ما می شود و آن را اعتلا می بخشد.

روانشناسان معتقدند «نشانه های رمزی مناسب نیروی زندگی را به خدمت خود در می آورند و از تنیدگی ها و ناراحتی ها می کاهند و آدمی را قادر می سازند به اینکه خود را به درجات عالی برساند» و بدین سان نماز سکوی اعتلا و معراج انسان می شود. نماز می تواند به مثابه یک پالاینده عمل کند. زمانی که انسان با انجام مقدمات نماز، رو به درگاه خالق بی نیاز می کند و با یکی و فقط یکی که او را قادر مطلق می پندارد به گفتگو می پردازد در واقع به یکی از نیازهای مهم روانشناختی خود پاسخ داده است.

یکی از نیازهای انسان نیاز به بزرگداشت است، یعنی نیاز به برتر از خود را ستایش کردن و به تأیید او پرداختن و پیروی کردن از او. با نماز خواندن این آیین مقدس و همیشگی برای تکریم پروردگار بی همتا چنین نیازی ارضاء می شود.

یکی دیگر از نیازهای روانشناختی انسان، نیاز به پشتیبانی است. خود را به کسی که هنگام احتیاج، کمک و یاری می کند نزدیک نگه داشتن و همیشه به حمایت کسی پشت گرمی داشتن. ما با نماز که هر روز به صورت منظم انجام می شود رابطه خود را با کسی حفظ می کنیم که در تمام سختی ها و شداید امید به یاری او داریم.

مسأله دیگری که در اینجا مطرح است نظم بخشی نماز به فکر است. در بین بسیاری از اقشار جامعه رایج است که وقتی چیزی را گم می کنند به نماز می ایستند تا آن را بیابند. در واقع این تمرکز حواس از طریق ایستادن به سوی قبله یکتا خالق و رکوع و سجود در برابر یگانگی او حاصل می شود.

به اعتقاد یکی از روانشناسان محبت یا عشق پنج نوع است و یکی از انواع آن عبارت است از عشق به حق یا به پروردگار عالم که دارای عالی ترین ارزش و دوست داشتنی ترین چیزهاست و بطور کامل مستلزم مراقبت، مسؤولیت، احترام و بخصوص معرفت است. این عشق برای زندگی ضروری است، زیرا آدمی باید کمال را در نظر بگیرد و آرزوی وصول به آن را در سر بپروراند تا به پیشرفت و حل مشکلات خود نایل آید و نماز کشش عاشقان حق و محبوب خاشعان و مِهر معبود است.

یکی از روش هایی که برای کاهش استرس توسط روانشناسان پیشنهاد می شود استفاده از شستشوی با آب است. وضو مقدمه نماز است و هر بار که ما برای نماز می ایستیم و خود را با وضو پاک و مطهر می سازیم در واقع به تطهیر روح خود می پردازیم و مرهمی بر روان خسته خود می گذاریم.

در واقع اگر بخواهیم برای نماز روح و جسم قایل شویم و حرکات فیزیکی را جسم نماز و حالات روحانی آن را روح نماز نام گذاریم به فواید و آثار نماز بیشتر پی می بریم. یکی از روش های مقابله با تنش که علاوه بر روانشناسی، علوم دیگر نیز آن را تأیید می کنند انجام حرکات منظم یا ورزش است. در همین راستا نماز و بعد جسمی آن (حرکاتی که بطور منظم پنج بار در شبانه روز تکرار می شود) جسم را چنان صیقل می دهد که آیینه روح می شود.

یکی از فلاسفه می گوید: نماز به آدمی نیرویی برای تحمل غم ها و مصائب و در نتیجه بهداشت روانی می بخشد و انسان را امیدوار می سازد و قدرت ایستادگی و مقاومت در برابر حوادث بزرگ را به او می دهد.

انسان در نماز با تمام اعضای بدن و حواس خود متوجه خدا می شود و از همه اشتغالات و مشکلات دنیوی روی برمی گرداند و به هیچ چیز جز خدا و آیات قرآن که در نماز بر زبان می آورد فکر نمی کند همین روی گردانی کامل از مشکلات زندگی و نیندیشیدن به آنها، در اثنای نماز، باعث ایجاد آرامش روان و آسودگی عقل در انسان می شود.

این حالت آرام سازی و آرامش روانی ناشی از نماز، از نظر روانی تأثیر بسزایی در کاهش شدت تشنجات عصبی ناشی از فشار زندگی روزانه و پایین آوردن حالت اضطرابی که برخی از مردم دچار هستند، دارد.

در حدیث آمده است که: هرگاه امری بر رسول خدا سخت می آمد به نماز می ایستاد.

اصولاً رابطه معنوی میان انسان و خداوند در اثنای نماز، به او آنچنان نیروی معنوی می بخشد که مایه تجدید امید، تقویت اراده و آزاد شدن توانایی های عظیم وی می شود، توانایی ها و نیروهای عظیمی در وجود انسان نهفته است که معمولاً بخش کوچکی از آنها را به کار می گیرد. رابطه معنوی انسان با پروردگار در طول نماز و دریافت نوعی فیض الهی، یا بارقه روحانیت از خداوند متعال، باعث رها شدن نیروهای معنوی مستمر در انسان می شود و عزمش را جزم، اراده اش را قوی و همتش را بلند می گرداند. در نتیجه برای پذیرش علم و معرفت آماده تر و برای انجام کارهای بزرگ داناتر می شو