مواردى که این هماهنگى را تأمین مىکنند، عبارتند از:
1 ـ تفاهم و اشتراک نظر
زوجین بایستى پیش از ازدواج، تفاهم و اشتراک نظر کافى داشته باشند که این امر با بررسى کلّیه نقطه نظرات یکدیگر بررسى مىشود.
در این بررسى باید مواظب باشند که چیزى را پوشیده نکنند و با یکدیگر، شفاف و بدون ابهام سخن گویند و مسائل را در میان بگذارند، و دریابند که تا چه حد نظرهایشان به یکدیگر نزدیک است، یا مىتوانند آنها را به یکدیگر نزدیک کنند.
ذکر این نکته مهم است که هماهنگ ساختن دو گونه تفکر، که با یکدیگر شبیه نباشند، شاید پس از ازدواج کارى مشکل باشد.
شرایط پیش از ازدواج
از مهمترین اهدافى که پیش از ازدواج توسط زوجین، باید مدّ نظر باشد، هماهنگى در ازدواج است
دوم ـ ازدواج
در قرآن کریم، آیهاى بسیار زیبا درباره ازدواج آمده است که تمام ابعاد ازدواج را به خوبى به تصویر مىکشد.
در آیه 21 سوره روم، مىفرماید:
(ومن آیاته أن خلق لکم من أنفسکم أزواجاً لتسکنوا إلیها وجعل بینکم مودّة ورحمة إنّ فی ذلک لآیات لقوم یتفکّرون) از نشانههاى او این که از ]نوع[ خودتان همسرانى براى شما آفرید تا بدانها آرام گیرید، و میانتان دوستى و رحمت نهاد.
آرى، در این ]نعمت[ براى مردمى که مىاندیشند قطعاً نشانههایى است.
این آیه، در امر ازدواج، سه نکته را گوشزد مىکند:
آرامش، مودّت، و رحمت.
اگر زندگى زوجین بر اساس این سه اصل باشد، یک زندگى سرشار از موفقیت و پاکى و خوشى خواهند داشت.
واضح است که ازدواج، نیازهاى تن و نفس و روان را برآورده مىکند، تا انسان در بندگى، ثابت قدم و استوار بماند.
ازدواج ابزار خوب قرب به خداست و یادمان باشد که قبل از پرداختن به صورتها و ظواهر، از مهمترین عوامل اقناع طرفین، در ازدواج، سیرت پاک و زیباست.
در سیرت پاک و زیبا، اتحاد بینشى، بسیار بیشتر است و نتایج زندگى و خیر زندگى، والاتر.
ملاکهاى رشد طبیعى
رشد هر کودک متضمن حرکات عادى او در چهار زمینه اصلى است.
این چهار زمینه عبارتند از:
رفتار حرکتى; رفتار کلامى; رفتار عاطفى و هیجانى; و رفتار اجتماعى.
هر یک از چهار زمینه فوق، در ادوار مختلف رشد، جلوههاى خاص خود را بروز مىدهد.
اگر کودکى نتواند طى فرآیند رشد خود، همانند دیگر کودکان، و پا به پاى آنان به ویژگیهاى متناسب با گروه سنى خود دست یابد، به معناى آن است که رشدش با کندى و یتأخیر همراه است و احتما در یکى از چهار طبقه سابق الذکر جاى دارد.
لازم است اضافه کنیم که هر یک از چهار محور رشد کودک (حرکتى; کلامى; هیجانى; و اجتماعى) داراى خصوصیاتى است که به طور خلاصه به آنها اشاره مىشود.
این خصوصیات برحسب سن و سال کودک ابعاد متفاوتى به خود مىگیرند.
4. عمیق:
افرادى هستند با بهره هوشى کمتر از 20 تا 25.
توانایى ذهنى آنان در نهایت رشدشان، از یک کودک 3 ساله تجاوز نمىکند.
از لحاظ چهره و قیافه، ناهنجاریهاى آشکار و شدیدى دارند و از همان ابتداى تولد یا در چند ماهگى به راحتى قابل تشخیص هستند.
در سنین بزرگتر توانایى کنترل ادرار و مدفوع خود را ندارند و نیازمند به مراقبت شبانهروزىاند و قادر به تکلم و یادگیرى مسائل حتى بسیار ساده هم ینیستند.
اینان در بیشتر موارد فاقد قدرت خودیارىاند و نمىتوانند مستق غذا خوردن ییا دیگر نیازهاى بسیار ابتدایى خود را برآورده سازند.
معمو این افراد را در محلهاى خاص نگهدارى مىکنند.
3. شدید:
بهره هوشى این دسته از عقبماندگان ذهنى، میان 25 تا 35 است.
رفتار انطباقى آنان بسیار ضعیف است و از لحاظ گفتار و کردار و رفتار از کودک 5 ـ 6 ساله فراتر نمىروند.
گرچه این کودکان از عهده غذا خوردن و توالت رفتن و تمیز کردن خود برمىآیند، ولى به هیچ وجه قادر نیستند خواندن و نوشتن فراگیرند.
از لحاظ گفتار نیز محدودیت دارند و قدرت تمیز و تعمیم مسائل را ندارند.
این افراد مىتوانند به فعالیتهاى بسیار ساده و بازیهاى ابتدایى در حد کودک 4 ـ 3 ساله بپردازند.
2. متوسط:
عقبماندگى ذهنى متوسط، با بهره هوشى حدود 35 تا 55 مشخص مىشود.
در این گروه، ناهنجاریهاى جسمى و اختلالات حسى و حرکتى دیده مىشود، اما قیافه آنان تقریباً حالت عادى دارد.
توانایى انتزاعى این گروه بسیار ضعیف است و سازگارى اجتماعى گروه قبل را ندارند.
مىتوان بعضى کارها و حرفههاى بسیار ساده و جزئى را به آنان آموخت.
اینان مىتوانند مراقبت بهداشتى و امور شخصى خود را بر عهده گیرند، ولى توانایى درک حق و حقوق خود را ندارند و به راحتى مورد سوء استفاده قرار مىگیرند.
از این رو، لازم است براى اداره امور زندگى خود، از نزدیک تحت نظارت و مراقبت باشند.
1. خفیف:
ی عقبماندگان ذهنى خفیف با بهره هوشى 55 تا حدود 70، معمو کسانى هستند که با رفتارهاى سادهلوحانه در اجتماع و کندذهنى در فعالیتهاى مدرسه شناخته یمىشوند.
این افراد چون معمو عوارض جسمى و ناهنجاریهاى آشکار حرکتى و قیافهاى ندارند، تا سنین مدرسه به عقبمانده بودنشان پىبرده نمىشود.
غالباً نخستینبار، معلم مدرسه است که احساس مىکند کودک همانند دیگر شاگردان قادر به یادگیرى مطالب ارائه شده نیست.
این طبقه از عقبماندگان، نسبت به دیگر عقبماندگان ذهنى، از سازگارى اجتماعى بیشترى برخوردارند و حتى اگر در جامعهاى ساده یا غیر شهرى پرورش یابند، مىتوانند سازگارى حرفهاى نیز داشته باشند و به طور مستقل زندگى کنند.
این افراد قادرند ازدواج کرده، خانواده تشکیل دهند.
این گروه، 75 تا 85 درصد کل تعداد عقبماندگان با بهره هوشى زیر 70 را تشکیل مىدهند.
سطوح عقبماندگى
عقبماندگى ذهنى را بر حسب درجات مختلفش به گونههاى متفاوتى طبقهبندى کردهاند.
بر اساس معیارهاى سنجش هوش، چنین فرض مىشود که هوش متوسط برابر با 100 است.
افرادى که هوششان، میان 85 تا 100 است، در ردیف «متوسط پایین» قرار دارند.
افرادى را که میان 70 تا 84 هستند، «سرمرز» مىگویند; یعنى در مرز عقبماندگى ذهنى و حد متوسط (پایین) قرار دارند.
کسانى که از این محدوده پایینتر و در زیر 70 یهستند، عقبمانده ذهنى نامیده مىشوند.
معمو روانشناسان عقبماندههاى ذهنى (یعنى گروه زیر 70) را نیز بر حسب میزان انطباق رفتار اجتماعى، سازگارى با محیط و درجه هوش، به صورت زیر طبقهبندى مىکنند:
عقبماندگى ذهنى چیست؟
در حال حاضر از سوى متخصصان و صاحبنظران روانپزشکى، روانشناسى و آموزشى و تربیتى، تعاریف مختلفى از عقبماندگى ذهنى ارائه مىشود.
اما هیچ یک از این تعاریف مورد قبول همگان نیست.
با این حال، تعریفى که از سوى «انجمن نارسایى ذهنى» ارائه شده، بیشتر مورد پذیرش است.
این انجمن، عقبماندگى ذهنى را به این صورت تعریف مىکند:
«عقبماندگى ذهنى به شرایطى اطلاق مىشود که در آن، عملکرد کلى ذهنى به طور مشخصى پایینتر از حد متوسط است و در عین حال در رفتارهاى انطباقى کودک در یدوره رشد، تأخیر و نارسایى دیده مىشود.»
دوره رشد را معمو حد فاصل بین تولد تا 18 سالگى مىدانند.
بنابراین، نارساییهایى که پس از سن 18 سالگى شروع مىشوند، عقبماندگى ذهنى تلقى نمىشوند.
عقبماندگى ذهنى همانند همه اختلالات، از شدت و ضعف بسیارى برخوردار است.
شخص عقبمانده، بسته به این که میزان هوشش در چه حدى باشد، خصوصیات حرکتى، رفتارى، اجتماعى و هیجانىاش شکل مىگیرد.
از این رو، مهمترین عامل قابل بررسى در عقبماندگى ذهنى، عامل هوش است.
هوش، مقولهاى است که روانشناسان هنوز نتوانستهاند در تعریف ماهیت و چگونگىاش به اتفاق نظرى کامل دست یابند.
در تعاریف مختلفى که از هوش شده است، اغلب نقاط مشترک بسیارى دیده مىشود و حتى در مواردى موضوعات یکسان را در قالب الفاظ متفاوت بیان کردهاند.
در تمام تعاریف تقریباً به سه جنبه اساسى اشاره شده است، که به نظر مىرسد دیدگاه نسبتاً جامعى را درباره ماهیت هوش به دست دهد.
این سه جنبه عبارتند از:
1 ـ توانایى و استعداد کافى براى یادگیرى و درک امور;2 ـ هماهنگى و سازش با محیط;3 ـ بهرهبردارى از تجربیات گذشته، قضاوت و استدلال صحیح و پیدا کردن راه حل مناسب در رویارویى با مشکلات.
بنابراین، مىتوان عقبماندگى ذهنى را تأخیر در رشد و عملکرد سه جنبه بالا دانست که باعث مىشود فرد عقبمانده، نتواند همپاى همسالانش مهارتهاى مورد نیاز و متناسب با سن خود را بیاموزد و به عبارت دیگر، مهارتهایش با سطح سنىاش همخوانى ندارد.
همچنین، نمىتواند با محیط اطراف خود سازگارى و انطباق کافى برقرار کند، و سرانجام، از شرکت در امور اجتماعى، به مقتضاى سن خود ناتوان است.
بسته به این که یک فرد در مقایسه با همسالان خود تا چه حد نسبت به یادگیرى موارد مذکور تأخیر نشان دهد، شدت عقبماندگیها سنجیده مىشود.
از این رو، فرض بر این است که هر چه هوش کودک ـ که عامل شکوفایى استعداد او در یادگیرى و سازگارى اجتماعى است ـ بیشتر باشد، عقبماندگىاش داراى شدتى کمتر است و لذا، عقبماندگى ذهنى را با میزان هوش افراد دستهبندى مىکنند.
سن والدین
سن بالاى پدر و مادر، هر دو، ممکن است باعث ایجاد اختلالات کروموزومى فرزند شود.
در مادران، از 40 سالگى به بعد و در پدران در سنین بالاتر، احتمال دارد جهشهاى ژنتیکى (موتاسیون) بیشتر دیده شود.
عقب ماندگى ذهنى
تقریباً سه در صد کل افراد جامعه به عقبماندگى ذهنى مبتلا هستند.
این افراد ممکن است به یکى از انواع عقبماندگیهایى که در این مقاله به آنها اشاره شده است، دچار باشند.
عقبماندگى ذهنى از اختلالاتى است که از دیرباز شناخته شده و به نامهاى مختلفى در تاریخ علوم پزشکى، روانشناسى و روانپزشکى از آن یاد شده است.
از قرون گذشته تا به امروز، همیشه نحوه برخورد جامعه و محافل قانونى با افراد عقبمانده متفاوت بوده است.
در گذشته دور، از آنها به عنوان دیوانه، مجنون، ناقصالعقل و کندذهن یاد مىشده است.
البته دو واژه اخیر هنوز هم در زبان عامه رایج است، اما امروزه براى بحث درباره این افراد، خصوصاً در محافل علمى، از اصطلاح «عقبماندگى ذهنى» یا افراد استثنایى استفاده مىشود.
موارد بررسیهاى کروموزومى
1 ـ وجود آنومالیهاى متعدد;2 ـ عقب ماندگى ذهنى بدون علت مشخص (غیر از مواردى که c.
p.
نامیده مىشوند و کودک به علت مشخص و معلوم در موقع زایمان یا بعد از آن دچار آسیب مغزى شده است);3 ـ مرگ دوره نوزادى;4 ـ جنس نامشخص;5 ـ بیضههاى کوچک و احیاناً مبهم;6 ـ عقیمى;7 ـ سقطهاى مکرّر و بچههاى مرده به دنیا آمده
موارد مطالعه کروموزومى
علت این که این بحث را در اینجا مىآوریم، این است که متأسفانه مطالعه کروموزومى (به نام کاریوتیپ)، به عنوان مطالعه ژنتیکى در مواردى بیجا انجام مىشود و بسیارى از والدین گمان مىکنند که اگر کسى از نظر کروموزومى بررسى شود، این مطالعه ژنتیکى ینیز هست، ولى چنین چیزى نیست و اصو کارى مشکل است و در مواردى خاص به کار مىرود.
5 ـ بررسیهاى موقع تولد
هدف از بیماریهاى موقع تولد، تشخیص و درمان اختلالات قبل از ظهور علایم بالینى است.
این برنامه را در مورد فنیلکتونورى و هموسیستینورى به خوبى مىتوان پیاده کرد، اما در گالاکتوزمى و بیمارى شربت افرا مرحله پیش از ظهور علایم بالینى آنقدر زیاد نیست که اجازه انجام آزمونها و نتیجهگیرى از آنها را بدهد.
4) بررسیهاى زمان آبستنى
در این جا فرض را بر این مىگیریم که بررسیهاى پیش از آبستنى، از نظر ژنتیک یا بیماریها در والدین و مادر انجام شدهاست باز بر حسب سرنخها مىتوانیم اقدام کنیم.
همچنین تشخیص پیش از تولد به منظور ارزیابى سلامتى جنین در نخستین فرصت ممکن، در طول حاملگى، مىتواند انجام شود.
این بررسیها شامل است بر:
1 ـ بررسى سلولهاى جدا شده از جفت در هفته هشتم زندگى جنین;2 ـ بررسى آلفافیتوپروتئین (که این آزمایش هم در مایع آمنیوتیک قابل اجراست و هم در سرم مادر);3 ـ سونوگرافى جنین (سن، جنس، آنومالیها و ...);4 ـ تجزیه مایع آمنیوتیک;5 ـ بررسى سلولهاى مایع آمنیوتیک;6 ـ بیوپسى پوست جنین;7 ـ بررسى خون جنین.
مایع آمنیوتیک را در موارد زیر مىتوان بررسى کرد:
1 ـ اختلالات کروموزومى;2 ـ تعیین جنسیت و بیماریهاى وابسته به جنس;3 ـ بیماریهاى متابولیک ارثى;4 ـ بیماریهاى مربوط به هموگلبین;5 ـ برخى بیماریهاى عصبى.
لازم به تذکر است که در حین آبستنى، فقط در موارد زیر باید مشاوره ژنتیک صورت گیرد:
1 ـ داشتن یک یا چند فرزند قبلى که مشکل ژنتیکى داشتهاند و یا بیماریهایى که احتمال ژنتیکى بودن آنها مىرود;2 ـ سن بالاى مادر;3 ـ یکى از والدین در هنگام تشکیل نطفه و یا مادر در ابتداى حاملگى، تحت تأثیر عوامل تراتوژن باشد;4 ـ یکى از والدین اختلال کروموزومى داشته باشد;5 ـ مادرى که حامل ژن معیوب وابسته به جنس باشد.
لازم به ذکر است که بررسیهاى هنگام آبستنى، اگر زود انجام شوند و مسلّم شود که جنین مبتلاست، امکان سقط جنین را نیز مىشود از نقطه نظر پزشکى بررسى نمود.
2) ازدواج زوجین غیر فامیل
در این جا نیز بررسى دقیق فامیل زوجین و ثبت نکات مثبت و منفى توسط پزشک و همکارى آن دو با پزشک لازم است.
تقریباً بررسى، شبیه به ازدواجهاى فامیلى است و در این جا هم بسته به سرنخهایى که پزشک به دست مىآورد، آزمایشهاى مورد نیاز انجام مىپذیرد.