آمرزش ، رهاورد ماه رمضان

محمد رضا جواهری

شهر التمحیص (ماه پاک شدن)

امام زین العابدین (ع) در دعای استقبال و ورود به ماه رمضان در صحیفه سجادیه این ماه را شهر التمحیص نامیده اند. راغب اصفهانی می نویسد: محص به معنای تخلیص و رهایی شئ از عیب است. تمحیص به معنای تزکیه و تطهیر است. ماه رمضان ماه تصفیه بر نفس و پاک کردن و برطرف نمودن عیوب و دور کردن خود از گناهان است. ماه صاف کردن قلب و دل از پلیدی هاست. ماه شستن عداوتها و کینه ها و عقده ها و حسد ها و سایر رذایل اخلاقی است. ماه تخلیص خویشتن از شر گناهان و نجات یافتن و حرکت در مسیر فلاح و رستگاری و سعادت است. ماه پاکسازی قلب و روح و ماه خود سازی است.

باز امام سجاد (ع) در دعای وداع با ماه رمضان می فرمایند: درود بر تو ای همسایه ای که دلها (بر اثر عبادت و بندگی) در آن نرم و فروتن گردید و گناهان (بر اثر آمرزش و عفو خدای متعال) در آن کم شد.

درود بر تو! چه بسیار گناهان را محو کردی و چه بسیار عیبها و زشتی ها را پوشاندی

آزاد شدن ذخایر غذایی بدن در ساعات روزه‌داری در بهینه ‌شدن فرآیند متابولیسم مفید است

آزاد شدن ذخایر غذایی بدن در ساعات روزه‌داری باعث می‌شود که بدن در ذخیره‌سازی مجدد آنها فعالیت بهتری از خود نشان بدهد.

مهندس محمدرضا محمد‌زاده رضایی عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در گفت‌وگو با خبرنگار «بهداشت و درمان» خبرگزاری دانشجویان ایران، با بیان این که افرادی که روزه می‌گیرند، تبدیل گلیکوژن به گلوکز و همچنین آزادسازی گلوکز در خون، بهتر انجام می‌شود، خاطرنشان کرد: ماه مبارک رمضان فرصت خوبی برای افراد با قند، چربی، تری‌گلیسیرید و یا کلسترول بالاست تا از طریق روزه‌داری، مقدار این مواد تا حدی در خون اصلاح شود. البته این افراد باید قبل از روزه‌ گرفتن با پزشک معالج خود مشورت کنند.

وی گفت: نحوه تغذیه از نظر نوع مواد غذایی در ماه رمضان، با بقیه اوقات کمی متفاوت است.

مهندس رضایی همچنین اعتقاد دارد که تنوع غذایی هنگام سحر یا افطار باید بیشتر از مواقع دیگر باشد تا بدن دچار کمبود مواد غذایی نشود اما حجم غذای مصرفی نباید افزایش پیدا کند زیرا افزایش حجم غذا عوارضی از قبیل ناراحتی دستگاه گوارش را به دنبال دارد.

وی یادآور شد: نوجوانانی که به سن تکلیف رسیده‌اند باید هنگام سحر از غذاهای چرب استفاده کنند؛ همچنین برای پیشگیری از کمبود آب بدن باید هنگام سحر 1 تا 2 لیوان آب مصرف شود و از مایعاتی مانند شیر و چای نیز در حد متوسط استفاده شود.

این عضو هیات علمی دانشگاه گفت: هنگام افطار نیز باید غذاهایی مصرف شود که بتوانند قند خون را جبران و

سهل‌الهضم نیز باشند؛ استفاده از خرما، مواد شیرین طبیعی مثل میوه‌ها، غذاهای که با نشاسته تهیه می‌شوند و مایعاتی مانند شیر که حاوی مواد مغذی فراوانی است مفیدند.

وی به روزه‌داران توصیه کرد بهتر است قبل از افطار از مایعات گرم استفاده کنند زیرا موجب اشباع معده می‌شود، از این طریق دستگاه گوارش را برای پذیرش غذاهای دیگر آماده می‌کند.

عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: هنگام افطار نباید حجم غذای زیادی را مصرف کرد؛ همچنین خوردن شیرینی‌های ساختنی توصیه نمی‌شود و مردم باید کمتر از شکر و مواد غذایی که با شکر تهیه می‌شوند، استفاده کنند اما متاسفانه سرانه مصرف شکر و مواد قندی در جامعه ما روبه افزایش است.

مهندس محمدزاده رضایی خاطر نشان کرد: افرادی که دچار اشکالات گوارشی با بعضی بیماریهای خاص هستند، باید در مورد روزه‌ گرفتن با پزشک معالج خود مشورت کنند زیرا با وجودی که تعدادی از بیماران نباید روزه بگیرند، عده‌ای دیگر با روزه‌داری ممکن است بیماری آنها بهتر شود.

پیرمردها بر بام های شهر اراک

مردم اراک وقتی هلال ماه رمضان را می بینند به یکدیگر تبریک می گویند و آرزوی توفیق روزه و عبادت برای خود و دیگران می کنند. اراکی ها نیز هنگام دیدن ماه سعی می کنند چشمشان را روی قرآن یا آب روان بگشایند. بعضی آب روان را روشنایی و بعضی سرگردانی می دانند. عده ای هم ماه را در آیینه ای که رو بروی ماه نگه می دارند مشاهده می کنند و دیدن ماه را در آیینه مبارک می دانند. در اراک هنگام رویت ماه رسم است چند پیرمرد به پشت بام یا گلدسته مساجد بروند و اذان بگویند.

در قمصر کاشان برای دیدن هلال ماه رمضان مردم به بام خانه هایشان می روند و با خود یک کلام الله مجید، یک آیینه و یک سینی که داخل آن یک ظرف آب که کمی سبزی خوردن در آن است می برند. روی فرش رو به قبله می نشینند، آن گاه آیینه را به سمت آسمان می گیرند و آن قدر جا به جا می کنند تا ماه را در آیینه ببینند. به محض مشاهده ماه یک شخص باسواد با صدای بلند سوره یاسین قرائت می کند و دیگران در دل همراه با او سوره یاسین را می خوانند. بعد یک حمد و سه قل هوالله خوانده و چند صلوات می فرستند. سرانجام هر یک از افراد جرعه ای از ظرف محتوی آب و سبزی می نوشند و عقیده دارند خوردن آب و سبزی به آنها نیروی قناعت می دهد و موفق می شوند بدون ناراحتی ماه مبارک رمضان را روزه بگیرند. بعد از این اعمال یک نفر طبل می زند تا اگر کسی ماه را ندیده باشد مطلع شود.

در ضمن در قمصر بازگشودن چشم را بعد از دیدن هلال در صورت سادات شگون می دانند و سعی می کنند وقتی هلال ماه رمضان را دیدند به صورت سید یا سیده ای نگاه کنند. سادات هم وقتی ماه را می بینند به سینه خود نگاه می کنند و صلوات می فرستند.در تاکستان قزوین پس از رویت ماه نو بر آیینه و قرآن می نگرند کسانی هم که در سینه خال دارند پس از مشاهده ماه به سینه خود نگاه می کنند و معتقدند چون این خال خدایی است برای آنها خوشبختی می آورد. زنانی که بچه ندارند دختر بچه یا پسر بچه ای خوشرو را با خود به بام می برند و به محض دیدن ماه به روی او نگاه می کنند و از خدا می خواهند که به آنها بچه ای سالم و زیبا عطا کند.

حاجت طلبی در لحظه دیدن ماه نو

از عقاید مردم در مورد دیدن ماه نو آن است که به محض رویت ماه چشمشان را می بندند و سعی می کنند روی قرآن یا نام خدا یا ظرف آب یا سبزه و یا روی زیبا بگشایند و صلوات بفرستند. همچنین عقیده دارند در لحظه دیدن ماه نو هر حاجتی از خداوند طلب کنند برآورده خواهد شد.در صغاد آباد فارس اگر چهار نفر مومن موفق به دیدن ماه نو شوند متفقا به در مسجدجامع که وسط صغاد واقع شده است می روند و به موذن می گویند: جار بکش. امشب حتما شب نیت است . موذن هم روی بام یا گلدسته مسجد می رود و با صدای بلند می گوید: مومنین، ماه نو را دیده اند خود را برای سحری خوردن و روزه گرفتن آماده کنید اگر هوا ابری باشد و موفق به دیدن ماه نشوند چند نفر را به شهرهای آباده و قمشه یا آبادیهای اطراف می فرستند تا از دیدن ماه مطلع شوند.در اصطهبانات فارس به محض دیدن هلال ماه مبارک رمضان چند توپ شلیک می کنند تا همه مردم باخبر شوند. هر کس صدای توپ را بشنود این اصطلاح را می گوید: توپ هدر شد، ماه دیده شد.

در جهرم فارس مردم برای دیدن ماه نو به کوه البرز که مشرف به شهر است می روند و با دیدن ماه چشمشان را می بندند و آن روی انگشتر فیروزه یا درخت سبز یا آب روان و یا قرآن می گشایند اگر هیچ کدام از این چیزها نبود چشمشان را روی سکه باز می کنند.

در کازرون فارس بعد از دیدن هلال ماه رمضان سه صلوات می فرستند و می گویند: خدایا یک ماه قدم دار و مبارکی رو همه شیعیون نو شده باشد یا گویند: الهی ماه شریف و مبارک و بابرکتی رو همه عزیزون و غریبون نو شده باشد.

رویت هلال در یزد

در شهرستان یزد برای رویت ماه مردم غروب روز آخر ماه شعبان به بالای مناره ها، گلدسته ها، تکیه ها، پیش طاق مساجد و پشت بام ها می رفتند و با نگاه دقیق در آسمان به جستجوی ماه می پرداختند و در صورت مشاهده ماه اعمال مخصوص ماه رمضان را به جا می آوردند. همگانی شدن مراسم آغاز ماه رمضان در صورتی بود که اعلم بلد به آن حکم می کرد و برای اینکه او به آغاز ماه حکم کند باید شخصا ماه را می دید یا به گفته عده زیادی که ماه را دیده بودند یقین حاصل می کرد و یا به قول دو نفر مومن عادل اکتفا می کرد.اعلم بلد بعد از به جا آوردن نماز جماعت مغرب و عشا به منبر می رفت و ضمن خواندن خطبه، آغاز ماه رمضان را به اطلاع حاضران می رساند. بعد موذن به گلدسته مسجد می رفت و اذان می گفت. بعضی از افرادی هم که صدای اذان را می شنیدند به اذان گفتن می ایستادند تا صدای اذان به دورترین نقاط برسد و مردم از حکم مطلع شوند. اگر هوا ابری و رویت ماه غیر ممکن بود افرادی را به آبادیها و شهرهای نزدیک که افقشان با افق شهر یکی بود و احتمال می دادند آسمان آنجا صاف است می فرستادند تا به رویت ماه اطمینان حاصل کنند. مردم اگر از این راه هم به دیدن ماه موفق نمی شدند به خانه هایشان می رفتند و منتظر حکم مجتهد می ماندند.در صورتی که شب از نیمه می گذشت و دیدن ماه ثابت و معلوم می گشت به وسیله نواختن نقاره دیدن ماه را اعلام می کردند، چنانچه تا سحر دیدن ماه ثابت نمی شد مردم سحری می خوردند و روزه می گرفتند تا اگر ماه رمضان آغاز شده باشد از تکالیف دینی غافل نمانند. اگر تا قبل از ظهر اطلاع می یافتند که ماه رمضان آغاز نشده است روزه را می شکستند در غیر این صورت روزه را ادامه می دادند. (لازم به تذکر است که روزه یادشده را نباید به نیت روزه واجب و روزه اول ماه رمضان به حساب آورد، اگر چنین کنند روزه ای حرام خواهد بود).

هلال ماه در آیینه پیدا می شود

در ماه مبارک رمضان یکی از مباحث مهم فرهنگ عامه به شمار می آید. در این ماه تلاش می شود گوشه هایی از سنن و باورهای مردم ایران به نقل از کتاب رمضان در فرهنگ مردم نوشته احمد وکیلیان مورد بررسی قرار گیرد.مردم ماه مبارک رمضان را با رویت هلال آغاز می کردند مگر آنکه ماه شعبان سی روز بود یا حاکم بلد روز آغاز ماه را قبلا تعیین و مردم را به روزه گرفتن حکم می کرد.

آداب و رسوم ایرانیان در رؤیت هلال ماه

در قمصر کاشان برای دیدن هلال ماه رمضان مردم به بام خانه هایشان می روند و با خود یک کلام الله مجید، یک آیینه و یک سینی که داخل آن یک ظرف آب که کمی سبزی خوردن در آن است می برند. روی فرش رو به قبله می نشینند، آن گاه آیینه را به سمت آسمان می گیرند و آن قدر جا به جا می کنند تا ماه را در آیینه ببینند.استهلال تلاش برای رؤیت هلال ماه است، این عمل دارای ارزش نجومی است، چرا که ماه قمری ممکن است یا روز باشد و مشاهده ماه نو، گاه کاری دشوار و نیازمند محاسبات نجومی و صرف وقت است.

از نظر اسلام این کار اهمیت بسیاری دارد زیرا مناسبتهای دین اسلام بر مبنای گاه شمار قمری تنظیم شده، از جمله رؤیت هلال ماه مبارک رمضان که نویدبخش ظهور خوبیها و ایجاد فرصت و بستری برای خودسازی و نزدیکی هر چه بیشتر به خالق هستی است.گردش ماه موجب می شود ناظر زمینی آن را به حالتهای مختلفی ببیند که دلیل آن تغییر زاویه خورشید، ماه و زمین است. هنگامی که ماه بین زمین و خورشید قرار دارد هیچ بخشی از ماه برای ناظر زمینی روشن نیست.اصطلاحا به این لحظه مقارنه ماه و خورشید یا ماه نو گفته می شود. در واقع مقارنه لحظه تولد ماه است . شاید به نظر برسد که در هر ماه قمری باید یک خورشید گرفتگی داشته باشیم ولی از آنجا که صفحه مدار ماه با صفحه مدار زمین به دور خورشید زاویه می سازد بنابراین در برخی موارد سایه ماه از بالا یا پایین صفحه مدار زمین می گذرد و خورشید گرفتگی اتفاق نمی افتد.هر چه سن هلال ماه بیشتر باشد، رؤیت آن آسانتر است. با افزایش سن هلال ، ماه فرصت بیشتری دارد تا از خورشید فاصله بگیرد و سطح درخشان آن بیشتر می شود. عوامل مختلفی در رویت هلال ماه مأ هستند:

مدت مکث : هلال های شامگاهی پس از غروب خورشید، غروب می کنند. فاصله زمانی بین غروب خورشید و غروب ماه مدت مکث گفته می شود . هر چه مدت مکث بیشتر باشد ماه مدت بیشتری در آسمان است و آسمان تاریکتر و امکان رؤیت فراهم می شود. مدت مکث هلال های باریک کمتر از یک ساعت و در برخی از موارد کمتر از 40 دقیقه است. چنین هلال هایی بلافاصله پس از غروب خورشید قابل مشاهده نخواهند بود و رصدگر باید دقایقی تحمل کند تا شرایط مناسب فراهم شود.

زمان غروب خورشید : چون هلال ماه شامگاهی پس از غروب خورشید مشاهده می شود. هر چه نسبت به زمان مقارنه ماه ، خورشید دیرتر غروب کند، سن و جدایی زاویه ای هلال افزایش می یابد. بنابراین هر چه به سمت نواحی غربی برویم شرایط رؤیت هلال بهتر می شود.

فاصله ماه از زمین : با توجه به اینکه مدار ماه به دور زمین بیضی است بنابراین مطابق قانون دوم کپلر سرعت گردش ماه به دور زمین ثابت نیست. اگر مقارنه زمانی اتفاق بیفتد که ماه در حوالی حضیض مدارش باشد با سرعت بیشتری از خورشید فاصله می گیرد و جدایی آن سریع تر افزایش می یابد. چنین هلالی در مقایسه با هلال ماه هم سن که در اوج است به مراتب راحت تر رؤیت می شود.

در تقویم هجری قمری قراردادی ماه های به طور متوالی 29 و 30 روز در نظر گرفته می شود.در تقویم هجری قمری مورد استفاده کشورهای اسلامی بر اساس معیارها و ضوابطی 29 یا 30 روزه بودن ماه تعیین می شود. مطابق حکم شرعی اگر هلال ماه در شامگاه 29 ام ماه رؤیت شود، آن ماه به پایان رسیده است و فردا روز اول ماه بعد است ولی اگر هلال ماه در شامگاه روز 29 ام رویت نشد ماه 30 روزه است.به دلیل اهمیت نجومی و فقهی پیش بینی رؤیت هلال ماه همواره مورد توجه منجمین اسلامی بوده است. مشکل تقویم هجری قمری از سه مقوله نجومی ، انسانی و فقهی قابل بررسی است. امروزه با وجود نرم افزارهای نجومی مختلف محاسبه موقعیت و مشخصات ماه کار ساده ای است ولی از آنجا که مسئله رؤیت یک امر انسانی است و بحث رؤیت امری است که با توجه به افراد و شرایط مختلف متغیر است بنابراین باعث بروز عدم قطعیت در پیش بینی می شود.اما دو فتوای اصلی برای رؤیت ماه وجود دارد . یکی اینکه امکان رؤیت هلال برای فرد است که در یک مکان خاص زندگی می کند و باید خود، ماه را ببینند تا اول ماه اثبات شود.دوم اینکه اگر در جایی هلال رؤیت شود، در تمام کره زمین یعنی هر جایی که در آن لحظه شب باشد، فردای آن اول ماه خواهد بود که این برای همه ممکن است .در کشور ما برای رفع هر گونه شبهه و نگرانی، ستادهای خاصی فعال هستند که به طور ویژه به امر استهلال می پردازند، برای ماه مبارک رمضان و عید فطر نیز گروهها تعیین شده در نقاط مختلف کشور مستقر و مشاهدات خود را به پایگاههایی که در دفتر مقام معظم رهبری استقرار دارند گزارش کرده و نتیجه نهایی از سوی رهبری اعلام می شود.

آداب نماز عید

{4-} قبل از خروج از منزل بنیت انجام دستور خداوند ، با یک یا چند دانه خرما افطار نموده ،ودعایی را که دراین مورد رسیده است بخواند .زیرا دراین دعا نیز امامش - درود و سلام خدا بر او و پدران و فرزندانش - ذکر شده و باید درمضمون دعا تأمل کند . زیرا دعا بروشنی می گوید که رفتن به سوی نماز ، رفتن به طرف خداوند است .بنابراین باید نشانه دیدار با خدا را داشته باشد . اگر بتواند باید باندازه بزرگی خدا و شناخت منت او ، در اجازه دیدارش بلکه دعوت به این کرامت ، آنگونه که شایسته است ادب این مقام را رعایت کند . ولی خیلی بعید است این مخلوق ضیعف بتواند آنگونه که شایسته این مجلس است تواضع و احترام و شکر گزاری نماید .بنابراین باید همراه با اعتراف به ناتوانی باندازه ای که می تواند سپاسگزاری و متواضع باشد .

و اگر نتوانند ،نباید حضور دراین مجلس برای اوسبکتر از حضور در مجلس سلطان زمانش باشد .زیرا از سلطان غفلت نمی کند ، بخصوص هنگام سخن گفتن بااو . اگر سلطان بداند که دل رعیتش جای دیگر است اورا از مجلس خود طرد ، از حضور او جلوگیری و او را از عطایای خود محروم می نماید .بخصوص که بداند این غیر ، دشمن سلطان است ، که دراین حالت بشدت براو خشم می گیرد . و اگر از یاد و احترام به خدا غفلت از پروردگار چیزی جز دوستی دنیا نمی باشد ، دنیایی که دشمن خدا و دوستانش می باشد .

بپرهیز از این که این مجلس را کوچک شماری .زیرا اهل آن ، فرشتگان مقرب ، پیامبران و رسولان ، شهدا و صدیقین و بندگان صالح خدا هستند . شرمسارباش که حاضرین مجلس در بهترین حالات باشند - همگی پاک ، مقدس ، آراسته ، بر سر ایشان تاج کرامت مراقبت خدای جلیل بوده ، بر بدنهاشان لباسهای توجه به خدا ، بر دلهایشان جامه اشتغال به خدا و بر بدنهاشان لباس باز داشتن از نافرمانی خدا ، بر دستهایشان انگشتر نگشودن دست به نافرمانی خدا و بر پاهایشان کفش منع از رفتن در حرامهای خدا - وسر تو برهنه از لباس نگهداشتن از مخالفت با خدا و بر دستت انگشتر ستم بر بندگان خدا بوده و پایت برهنه از رفتن به سوی طاعت خدا باشد .

اگر پرده از جلو دیدگانت برداشته شده و ببینی بدنت آلوده به نجاستهای گناهان و باطن تو گرفتار انواع بیماریهایی است که تو را از چشم دیگران می اندازد چه حالی خواهی داشت ؟ آیا با این شکل و قیافه بر سر سفره پاکان ، و بزرگانی که هیچ عیبی ندارند حاضر خواهی شد ! اگر زیبایی باطنی آنان را ببینی از همنشینی آنان پرهیز خواهی کرد ، چه رسد به این که سر سفره آنان بنشینی . و حتی اگر هزار چوب هم به تو بزنند راضی نمی شوی با این همه پلیدی که در تو هست ، خود را به آنان نشان بدهی . برادرم ! حال بد و زور و وبال خود را بنگر و خود را بنگر و خود را مضطر به این مطلب بنما تا خداوند بدیهایت را پوشانده و بدیهایت را به خوبی تبدیل نماید . آنگاه در کرم حضرت اله را بکوب و صدا بزن : ‹‹ ای کریمترین کریمان ! ای اجابت کننده دعای مضطرها ! به پستی و ذلتی که نسبت به خودم روا داشتم رحم کن . تو از من به خودم مهربانتری بخصوص در مثل چنین روزی که مرا دعوت به دیدار خود نموده ای . من میهمان تو هستم پس راضی نشو که آبرویم پیش میهمانهایت بریزد . کارم را اصلاح کرده و از لباسهایی که به میهمانانت می دهی به من نیز عنایت فرما تا بتوانم زشتی ها و نقایص خود را پوشانده خود را بیارایم و آبرویم را حفظ کنم .

اگر انسان با اضطرار واقعی روی به درگاه پروردگارش آورد محال است اورا اجابت نکند .اوکسی است که در قرآن خود فرموده است : ( امن یجیب المضطر اذا دعاء و یکشف السوء ، ای کسی که هنگامی که مضطر اورا بخواند ، او را اجابت نموده و گرفتاریش را برطرف می نماید ) بنابراین بنده باید اضطرار را در خود بوجود بیاورد . اغلب مردم روحیات بدی درخود بوجود آورده واز صفات خوب غافل هستند .بهمین جهت نیز از چیزهایی است که بطور اتفاقی شنیده و مسموعات آنها خجالت وشرمی در آنها بوجود نمی آورد ، چه رسد به این که آنچنان خجالت بکشند که به اضطرار برسند .

وخلاصه اگر شرمی که به اضطرار برسد بوجود آمد ، اجابت نیز بدنبال آن آمده و گرفتاری برطرف می گردد . علامت ا ضطرار نیز این است که در هنگام عید قلب او شکسته ، واز رد شده بترسد ، امیدوار عفو و فضل او بوده و امیدواری به کرم پروردگارش را بیشتر نماید ، بانتظار رحمتت و عنایت خداوند باشد . آنگونه که بندگان صالح او هستنند ، و ترس خود را با ملاحظه این که امروز روز جایزه دادن و بدست آوردن فضیلت است از بین ببرد . در عین حال باگوشه چشم به عظمت خدا و بزرگی جنایت خود نگریسته و مانند کوتاهی کنندگانی که به دامن عفو فراوان او پناه آ ورده اند ، رفتار می کند ، وتمام سعی و تلاش او برای استغفار و جلب رحمت و دیدن آثار قبولی است . وبه نگهبانان و حامیان خود که از معصومین (ع) می باشد ، پناهنده شده تا او را شفاعت نمایند . و خداوند را به حق و آ بروی آنان نزد خدا قسم می دهد که اورا با عفو خود اکرام نموده ، از فضل مخصوص خود محروم نکند ، صورت کریم خود را از او بر نگردانده ، بخاطر آنان او را قبول نماید و آ نگونه که با حزب و دوستان خود رفتار می کند با او نیز معامله کند . از بوجود آمدن این حالات معلوم می گردد که فیض قدسی شامل حال او شده است که باید خدا را بخاطر نجات و رهایی از خطر هلاک ثنا گفته ، و از این به بعد با یاری گرفتن از پروردگار خود را از غفلت و انجام کارهایی که باعث هلاکت دائمی است دور بدارد .

آنچه درباره اضطرار به پوشش پروردگار گفتیم ، فقط در کسی بوجود می آید که باچشم دل نجاست گناهان را بر اعضای بدنش و پلیدی عیوب دل بر روح و جانش را ببیند . آن هم نه مجازا بلکه واقعا این مطلب را درک کند و بفهمد که این نجاستها و پلیدیها نجستر و کثیفتر از چیزهای کثیف این عالم و بدبوتر از مردارهای بو گرفته دنیاست .

اگر کسی خود را در پیشگاه سرور رسولان و ائمه طاهرین و فرشتگان مقرب و سایر پیامبران و رسولان فرض نماید چه حالی خواهد داشت ؟ فکر می کنم اگر انسان یک دهم این رسوایی را داشت ، آرزو می کرد زمین او را فرو برد تا از این رسوایی رهایی یابد . مریم راستگو هنگام فرض رسوایی بین مردم ، با این که نزد خدای عز وجل و فرشتگان پاک بود ، گفت : ‹‹ کاش قبل از این مرده و کاملا فراموش شده بودم .›› بهر صورت تمامی ما به پوشش زیبای خدا محتاج بوده و اگر این پوشش ازما برداشته شود ، رسوا خواهیم شد .

یکی از پوششهای زیبای او ، همین شکل انسانی است که اگر از ما سلب شده و مردم شکل واقعی مار ببیند رسوا می شویم . زیرا شکل روح متناسب با اخلاق و صفات است .مثلا کسی که صفت غضب بر او غالب باشد ، روح او بشکل سگ خواهد بود .مگر این که خلق خود را با داوری حلم معالجه نموده ،خشم تبدیل به شجاعت شده وشکل سگ به شکل انسانی شجاع تغییر یابد . و همینطور سایر اخلاق و صفات . بهمین جهت گذشتگان هر روز با آینه و غیره سیمای خود را بررسی می کردند تا مطمئن شوند که تغییر نکرده و مسخ نشده و پوشش خدا همچنان باقی است . و این شکلهای حقیقی گاهی اوقات به بعضی از اولیا نشان داده می شود و مردم را باین شکلها می بینند . از امام سجاد (ع) روایت شده است که پرده را از جلو دیدگان شخصی بر داشته و شکل و اقعی جاجیها را به او نشان داد و او در میان جمعیت فقط دو نفر را به شکل انسان دید .

هنگام برپایی نماز عید بصورت جماعت ، مصیبت غیبت او را بیاد آورو بیاد داشته باش که امامت نماز عید ازحقوق مخصوص امام زمان (عج) و برپایی آن از کارهای معروف اوست .

‹‹ چون در روز عید خود را آشکار کند ، دیده همگان بر زیبائیش خیره گردد . ارواح آنان بسوی زیبایش سرازیر شوند و مردمک چشمانشان از فرط زیبایش هوس گلزار نمایند . عید من آن روزی است که با دیدگان شاد که زیبایش را تحسین می کند ،آن زیبایی را ببینم .››

آیا این مصیبت نیست که بجای نماز با امام (ع) با دیگران نماز بگزاریم ! اگر بجای دیگران امام زمان (ع) خطبه های نماز عید را می خواند چه حالی داشتیم ! و اگر او درمیان ما بود روزگار ماچقدر با امروز فرق داشت !

آنگاه به آنچه درروایات درباره او آمده بنگر از قبیل : برکتها و نورهای زمان حضور او ، گسترش عدل ، برچیده شده بساط ظلم و سرکشی ، عزت اسلام ، احترام قرآن ، رواج ایمان ، کامل شدن عقلها ، تزکیه دلها ، اصلاح اخلاق و ازبین رفتن تفرقه و نفاق .

شرائط روزه دار از امام صادق (ع)

اول بستن چشم و حفظ کردن آن از نگریستن طولانی به سوی هر چیزی که نهی یا مکروه شده.

امام صادق ( علیه السلام) فرمود: وقتی که روزه هستی باید گوش و چشم و مو و پوست و دیگر اعضای بدنت روزه باشند، یعنی از گناهانی که بر آن اعضاء حرام شده اجتناب نمایند و حتی چیزی که قلب را به خود مشغول می نماید و از ذکر خدا غافل می سازد، باید پرهیز کرد.

و یا در حدیث دیگر امام می فرماید: نباید روز روزه داریت با روز فطرت مساوی و برابر باشد، که پیامبر (صلی الله علیه و آله) می فرماید: نگاه تیر مسمومی از تیرهای ابلیس است، پس کسی که از لذت آن نگاه بگذرد، برای ترس از خدا، خداوند ایمانی به او مرحمت خواهد فرمود، که حلاوتش را در قلب خویش احساس نماید.

دوم حفظ زبان از هذیان، دروغ، و غیره است. مراء و جدال را رها کن، و خادم خویش را رنج نده و در حال روزه، با وقار و حلیم باش، که هرزگی و هرزه گوئی تو را در حال روزه به جهال و یاوه گویان ملحق نسازد، که پیامبر (صلی الله علیه و آله) شنید از زنی که بجاریه خویش فحش و ناسزا می گفت، در حالی که روزه دار هم بود، حضرت برای او دستور فرمود طعامی بیاورند، فرمود به آن زن که بخور، عرض کرد یا رسول الله من روزه دارم حضرت فرمود چگونه روزه داری و حال آنکه به جاریه ات نسبت ناسزا می دهی و فحاشی می کنی، و به راستی روزه فقط امساک از طعام و شراب نیست.

داستان دو زن روزه دار که غیبت مردم می کردند

روایت شده دو زن در عهد پیامبر (صلی الله علیه و آله) روزه دار بودند، در آخر روز حالشان از شدت گرسنگی و تشنگی وخیم شد و نزدیک بود که تلف گردند، پس فرستادند کسی را پیش رسول خدا (صلی الله علیه و آله) که تا از آن حضرت اذن افطار بگیرند، پیامبر (صلی الله علیه و آله) ظرفی را فرستاد برای آن زنان، فرمود: به ایشان بگو که در داخل این ظرف قی کنید آنچه که خوردید، پس یکی از آندو قی کرد نیمی از آن ظرف را از لخته های خون و گوشت خالص پر کرد، و آن دیگری نیز با قی و استفراق خویش بقیه ظرف را پر نمود، مردم از این ماجرا به شگفت درآمدند و تعجب کردند، پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: این دو زن از آنچه که بر آنها حلال بود امساک نمودند، و بر آنچه که بر آنان حرام بود روزه خویش را باطل نمودند، به این صورت که نشستند در کنار هم دیگر، از مردم غیبت کردند، و این است آنچه که پشت سر مردم گفتند که در این ظرف است، از گوشتهای آنان.

سوم- نگهداری گوش از شنیدن هر مکروهی، زیرا هر چیزی گفتنش حرام است، شنیدن و گوش فرا دادن به او نیز حرام است، و لذا به پیشگاه خداوند گناه شنونده دروغ و خورنده حرام یکسان است، که خداوند در قرآن می فرماید:

سماعون للکذب اکالون للسحت (11)

چهارم- نگهداشتن بقیه اعضاء و جوارح بدن است از قبیل دست و پا از مکاره و نگهداری شکم از شبهات و غذاهائی که مشتبه است در وقت افطار، پس معنی ندارد که صائم از غذای حلال پرهیز کند، سپس با فعل حرام افطار نماید روزه خویش را (با دروغ و نمامی و غیبت) پس مثال این صائم همانند کسی است که در یک شهر قصری بسازد و آنگاه شهر را خراب کند، که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: چه بسا روزه داری است که از روزه اش جز گرسنگی و تشنگی چیزی عایدش نمی گردد.

پنجم- از غذای حلال وقت افطار آن قدر نخورد که معده پر شود که هیچ ظرفی مبغوضتر به پیشگاه خداوند از شکم پری نیست که از غذای حلال پر شده باشد، که در نتیجه قدرت هیچ گونه عبادتی و بهره برداری از شبهای پر فیض ماه رمضان نداشته باشد، و ثانیا این عمل با روزه داری و دستورات روحانی و معنوی روزه و اثرات آن منافات دارد.

ششم- اینکه قلبش بعد از افطار مضطرب و معلق بین خوف و رجا باشد، زیرا نمی داند که آیا روزه اش مقبول حضرت حق قرار گرفته یا خیر، آیا با قبولی روزه اش جزء مقربین است یا با عدم قبولی روزه جزء آنهائی که مشمول خشم خداوند هستند می باشد، پس این است معنی واقعی و باطنی روزه، که این نوع روزه در رتبه انبیاء و اولیاء گرامی خدا خواهد بود. (12)

حقوقی که روزه از یک مسلمان دارد

در رساله حقوق، امام سجاد علیه السلام حقوق افعالی را برای انسان می شمرد، وقتی به روزه می رسد و حقی که روزه، این فریضه الهی از انسان متعهد و مسؤول دارد، اینگونه بیان می فرماید:

«و اما حق الصوم فان تعلم انه حجاب ضربه الله علی لسانک و سمعک و بصرک و فرجک و بطنک لیسترک به من النار. و هکذا جاء فی الحدیث: «الصوم جنة من النار» فان سکنت اطرافک فی حجبتها رجوت ان تکون محجوبا و ان انت ترکتها تضطرب فی حجابها و ترفع جنبات الحجاب فتطلع الی ما لیس لها بالنظرة الداعیة للشهوة و القوة الخارجة عن حد التقیة لله لم تامن ان تخرق الحجاب و تخرج منه، و لا قوة الا بالله » (10)

اما حق روزه آن است که بدانی این پرده ای است که خداوند در برابر زبان، گوش، چشم، فرج، و شکمت آویخته تا تو را از آتش بپوشاند، چنان که در حدیث آمده «روزه سپر آتش است » ، اگر اعضای خود را در پس این پرده نگاه داری (و آنها را از گناه حفظ کنی) امید است (از عذاب) محجوب و محفوظ باشی و اگر اعضاء پشت پرده آرام نگیرد، و گوشه و کنار آن بالا رود، و عضوها برای تجاوز از حدود سرکشد، چشم نگاه شهوت انگیز کند، نیروها که باید برای حفظ بدن بکار رود به راه دیگر مصرف شود، ممکن است، پرده پاره گشته بدن بیرون افتد (و طعمه آتش گردد) و لا قوة الا بالله، بلی روزه صحیح، سند شرافت، و معیار هوش، و نیروی اراده انسان است، از این جهت می توان کند ذهنی و ضعف اراده را متضاد با روزه دانست.

روزه داران سه درجه تقسیم می گردند

در آداب و شرائط روزه و صائمین و نحوه روزه داری مرحوم فیض کاشانی رحمة الله علیه در کتاب محجة البیضاء خویش تقسیماتی قائل است و روزه آنان را به سه درجه تقسیم نموده است.

1- صوم العموم

2- صوم الخصوص

3- صوم خصوص الخصوص

اما صوم العموم، و آن نگهداشتن شکم و فرج از حرام و شهوات نامشروع می باشد که آن امساک از تمامی خوردنیها و آشامیدنی ها و مفطرات دیگر است که از اذان صبح تا اذان مغرب کل چیزهائی که روزه را باطل می نماید اجتناب نموده، و روزه خویش را باطل نمی گرداند.

و اما صوم الخصوص، و آن نگهداشتن گوش و چشم و زبان و دست و پا و سایر جوارح از کل معاصی و گناهان است، در اینجا مرحوم فیض تکیه به روایاتی می فرمایند که ما در بخشهای خود آورده ایم و به طور اشاره متذکر می گردیم:

اثرات منفی غیبت و نمامی در روزه

امام رضا علیه السلام فرمود:

«اجتنبوا الغیبة غیبة المؤمن، و احذروا النمیمة، فانهما یفطران الصائم و لا غیبة الفاجر و شارب الخمر و اللاعب بالشطرنج و القمار» (5)

از غیبت مؤمن اجتناب کنید، و از نمامی بپرهیزید، براستی که غیبت و نمامی روزه صائم را باطل می نماید، (و اثرات و ثواب روزه را زایل می گرداند) ، ولی از فاجر و شارب الخمر و شطرنج باز و قمار باز غیبتی نیست، (یعنی آنان از خود هتک حرمت نموده اند، و آبرو از خویش برده اند) .

و اما اینکه جدا غیبت و نمامی روزه را باطل می نماید روزه کتیری از روزه داران باطل است ولی فقها فتوی به بطلان نداده اند.

روزه حجاب زبان و گوش و چشم از گناه است

از فقه الرضا ( علیه السلام) روایت شده که حضرت رضا ( علیه السلام) در رابطه با شرائط روزه و روزه داری چنین فرمود: «و اعلم یرحمک الله ان الصوم حجاب ضربه الله عز و جل علی الالسن و الاسماع و الابصار و سائر الجوارح لما له فی عادة من شره و طهارة تلک الحقیقة حتی یستربه من النار، و قد جعل الله علی کل جارحة حقا للصیام فمن ادی حقها کان صائما و من ترک شیئا منها نقص من فضل صومه بحسب ما ترک منها» (6).

بدان (ای روزه دار) خدای رحمتت کند، که براستی روزه ستر و حجابی است، که خداوند او را بر زبانها و گوشها و چشمها و سائر جوارح زده است، هر گاه معتاد بر زشتیها و شر و فساد باشند، (چون زبان و گوش و چشم و سایر جوارح هر گاه تحت کنترل دقیق ایمان و دین شخص باشند، از شر آنان کاملا در امان می باشد) که طهارت (و حجاب صوم) بر اسماع و ابصار و غیره، او را از آتش جهنم می پوشاند و حجابی محکم از آتش برای او خواهند شد. به تحقیق خداوند بر هر «آدم » خسته ای برای روزه گرفتن حقی مقرر فرموده است، پس اگر آن حق را اداء کند (و به خوبی حق روزه داری را به جای آورد) هر آینه صائم و روزه دار است، (یعنی به جای آورده حق روزه را) و هر کس بعضی از آن شرایط را ترک نموده، از فضیلت و ثواب روزه اش به قدر و بحسب آنچه ترک کرده کاسته است.

شاعر پارسی زبان چه نیکو گفت

از یک سخن ناروا بر اثر پر گوئی، تحت الحنک مقدس به فضاحت ذو النار (کراوات) در می آید که حقا با مسما است یعنی صاحب آتش می شود.

از زنی که با زبان شوهرش را بیازارد هیچ عبادتی قبول نخواهد شد

از منهیات رسول گرامی خدا (صلی الله علیه و آله) می خوانیم:

«ایما امراة آذت زوجها بلسانها لم یقبل الله عز و جل منها صرفا، و لا عدلا، و لا حسنة من عملها حتی ترضیه، و ان صامت نهارها، و قامت لیلها، و اعتقت الرقاب، و حملت علی جیاد الخیل فی سبیل الله و کانت فی اول من یرد النار، و کذلک الرجل اذا کان لها ظالما» (7)

فرمود: هر زنی که شوی خویش را به زبان بیازارد، خداوند هیچ عمل و حسنه ای را از او قبول نکند، تا شوهر را راضی سازد، اگر چه در تمامی روزهای عمرش روزه باشد، و تمامی شبهای زندگیش را به نماز ایستاده باشد، و تمامی بندگان را آزاد سازد، و همیشه ملازم گردن اسبان (که حاکی از جهاد دائمی است) در راه خدا بوده باشد، اول کسی است که وارد آتش جهنم خواهد شد، و نیز اینچنین است اگر مرد به زوجه خویش ظلم نماید، (یعنی همه این عذابها برای آن مرد نیز جاری خواهد بود. )

از آنجائی که روزه، دانشگاه اخلاق و تزکیه نفس و وسیله خود سازیست، لذا روزه دار باید در این دانشگاه از کلیه آداب و برنامه های تربیتی برخوردار، و در قیقت خود باید یک معلم اخلاق بوده و بر اعضاء و جوارح خویش تسلط کامل داشته باشد.

چشم و گوش و زبان و. . . تو هم باید روزه باشند

در اینجا معلم واقعی اخلاق و پیشوای ششم حضرت جعفر بن محمد (علیهما السلام) می فرماید: «اذا صمت فلیصم سمعک، و بصرک، و شعرک، و عدد اشیاء غیر هذا، و قال: لا یکونن یوم صومک کیوم فطرک » (8) آنگاه که روزه هستی، پس باید گوش و چشم و موی تو در حال امساک باشند (از گناهان و هر نوع معاصی که از آنها خواسته است پرهیز نمایند) امام چیزهای دیگری غیر از آنچه را نامبرده شمرد و سپس فرمود: البته نباید روز، روزه داریت همانند روز افطارت باشد. (یعنی این قدر آثار تربیتی روزه ات زود گذر نباشد، که هیچ گونه تفاوتی با روزهای قبل و بعد از روزه ات، جز امساک از خوردنیها و آشامیدنیها، نداشته باشی) .

در اینجا بی مناسبت نیست که از مفاد این شعر استفاده کنیم.

بنیان گزار اسلام حضرت ختمی مرتبت فرمود:

«ما من عبد صائم یشتم فیقول: انی صائم، سلام علیک لا اشتمک کما تشتمنی الا قال الرب تعالی استجار عبدی بالصوم من شر عبدی قد آجرته النار» (9)

نیست (بنده) روزه داری که مورد شماتت و ملامت قرار گیرد، و او به ملامت کننده بگوید: من روزه هستم سلام بر تو و من شماتت نمی کنم، آنچنان که تو شماتت می کنی، همچنان که خداوند تعالی می فرماید: پناهندگی جست بنده من به روزه از شر دیگر بنده من، به راستی پناه دادم او را از آتش جهنم و این کلاس تربیتی روزه است که آدمی را تربیت می نماید.

کیفیت روزه داری از صحف ادریس علیه السلام

در صحف ادریس ( علیه السلام) است:

«اذا دخلتم فی الصیام فطهروا نفوسکم من کل دنس و نجس و صومو الله بقلوب خالصة صافیة منزهة عن الافکار السیئة و الهواجس المنکرة فان الله سیحبس القلوب اللطخة و النیات المدخولة و مع صیام افواهکم من الماکل، فلتصم جوارحکم من الماعم فان الله لا یرضی منکم ان تصوموا من المطاعم فقط لکن من المناکیر کلها و الفواحش باسرها» (4)

حضرت ادریس پیامبر ( علیه السلام) در صحف خویش فرمود: هر گاه وارد ماه صیام شدید، پس خویشتن را از هر پلیدی و ناپاکی پاک سازید، (درون خود را برای پذیرش عبادت ویژه خداوند پاکسازی نمائید) و روزه بگیرید برای خداوند با قلبی خالص و نورانی و پاک از فکرهای بد، و صداهای نامفهوم و بی معنی و زشت، زیرا خداوند حبس می نماید دلهای ناپاک و نیتهای غیر خالص شما را و دهنهای شما نباید فقط با امساک از خوردنیها صائم و روزه دار باشد. بلکه باید جوارح شما از گناهان نیز روزه باشد (یعنی اعضاء شما هم باید از معصیت خدا امساک نماید) و همانا خداوند راضی نمی گردد و خشنود نمی شود از شما به اینکه فقط از خوردنیها پرهیز کنید، بلکه از کل منکرات و زشتیها باید پرهیز نمائید تا آنجا که تغییر حالت پیدا کنید.

پنج خصلت موجب افطار روزه و بطلان وضوء

اگر چه امروز فقهای عالی مقام این موارد را مبطل روزه و وضوء نمی دانند زیرا کمتر کسی است در زمان ما و فرهنگ طاغوت زده و غرب زده ما از این اوصاف رذیله بپرهیزد، آن خصال پنج گانه از بیان پیامبر گرامی اسلام چنین است: «خمس خصال یفطرن الصائم، و ینقضن الوضوء الکذب، و الغیبة و النمیمة، و النظر بشهوة، و الیمین الکاذبة » (3)

پنج صفت است که روزه را باطل و وضوء را می شکند، دروغ و غیبت و سخن چینی و نظر شهوت انگیز، و قسم دروغ.

این اوصاف ذمیمه براستی اثر معنوی و روحانی روزه و وضوء که یک عبادت است در اسلام خنثی می کند، و اجر و ثواب روزه و وضوء را نابود می نماید.

فاطمه (ع) در آداب صائم سخن می گوید

حضرت فاطمه (علیها السلام) سیده نسوان عالم در آداب روزه دار می فرماید: عن جعفر بن محمد عن آبائه عن فاطمه (علیهم السلام) : «انها قالت: ما یصنع الصائم بصیامه اذا لم یصن لسانه و سمعه و بصره و جوارحه » (2).

جعفر بن محمد (علیهما السلام) از آباء گرامش از فاطمه دخت گرام رسول الله (صلی الله علیهم اجمعین) روایت می نماید: که حضرت زهرا (علیها السلام) فرمود: صائم با روزه خویش کاری نکرده (یعنی حق روزه را ادا نکرده) هر گاه زبان و گوش و چشم و جوارحش را از (آنچه که بر آنها حرام است) حفظ نکرده باشد.

یعنی روزه یک مسمای واقعی از حفظ شکم از کل خوردنیها و نوشیدنیها و مبطلات دیگر و خلاصه ای از اجتناب از گناهان و معصیت خداوند می باشد، زیرا روزه دار بدون پرهیز از تمامی محرمات روزه واقعی را در خویش تحقق نبخشیده است.

آداب روزه

منابع مقاله:

روزه درمان بیماری های روح و جسم، موسوی راد لاهیجی،سید حسین؛

صفحه: 1

روزه فقط امساک از اکل و شرب نیست، بلکه شرائطی دیگر هم همراه آن است، تعهد و مسؤولیتهای انسان در برابر روزه، این فریضه الهی زیاد است.

روزه چهار گروه مقبول نیست

حضرت صادق ( علیه السلام) فرمود: لا صیام لمن عصی الامام، و لا صیام لعبد آبق حتی یرجع، و لا صیام لامراة ناشزة حتی تتوب، و لا صیام لولد عاق حتی یبر، (1) روزه نیست برای کسی که امام و پیشوای خود را نافرمانی کند و از او اطاعت ننماید، و صحیح نیست روزه عبد فراری، تا مراجعت کند و به خدمت باز نگردد، و روزه زن ناشزه درست نمی باشد تا توبه کند و در اختیار همسرش قرار گیرد و همچنین روزه فرزند عاق شده پدر و مادر تا خوب نشود و اصلاح نگردد، مورد قبول قرار نمی گیرد، و روزه به حساب نمی آید، بلی یکی از ابعاد سیاسی این حدیث شریف، اطاعت و فرمانبری پیروان و رهروان مسلمان از راهبر و پیشوای مذهبی است. که امروز این واقعیت در حق رهبر کبیر انقلاب که این کشتی عظیم انقلاب را ناخدا است، و با امواج خروشان و سهمگین دریای پهناور گیتی در نبرد است. تحقق پیدا کرده است. که بر ما تمامی اقشار ملت از روحانی و کارمند و کشاورز و کارگر و دیگر طبقات مردم واجب و فرض است که گوش به فرمان این رهبر بزرگ که خداوند بر ما منت نهاده باشیم، و از رهنمودهای پیامبر گونه اش اطاعت نمائیم و از هر گونه انتقاد غیر صحیح و اعتراضات نابجا که باعث تضعیف انقلاب و مقام رهبری است. بپرهیزیم، و پر واضح است، که مخالفت با مقام رهبری و ولایت فقیه، مخالفت صریح با مقام والای امام زمان (ارواحناله الفداء) می باشد، و مخالفت با امام زمان ( علیه السلام) ، روزه و سایر عبادات مقبول حضرت حق تعالی نبوده و صحیح نمی باشد.

مجلس زنانه ختم قرآن

محل برگزاری ختم قرآن زنانه در خانه «ملاّ» یا خانه زنان مومنه یا آنهایی که قرآن را صحیح میخوانند یا به نوبت در خانه شرکتکنندگان است. در ماه رمضان در هر محله از هر شهری چندین مجلس زنانه قرائت قرآن برپا میشود و اغلب مجالس صبحها که زنان فراغت بیشتری دارند برگزار میشود. رهبر قرائت قرآن زنان، زنی به نام «ملاّ» یا زن دیگری است که قرآن را بدون غلط و با قرائت صحیح میخواند. در خانه یا محلی که زنان ختم قرآن برگزار میکنند نباید مرد بالغی باشد و مردان قبل از حاضر شدن شرکتکنندگان از خانه بیرون میروند.

در مجلس ختم قرآن زنانه هر روز قبل از قرائت قرآن ابیاتی در مدح پیغمبر و ائمه اطهار(ع) میخوانند و صلوات میفرستند و بعد قرائت قرآن را آغاز میکنند. بعضی از ابیاتی که قبل از شروع قرآن میخوانند چنین است: