مقدّمه

بـدون تـردیـد امـروز لازمـتـریـن مـشـکـلى کـه بـایـد در جـامـعـه مـا حـل شـود مـساءله لزوم دین براى زندگى بشریّت در جهان است آیا دین مى تواند قوانین سعادتمندانه اى را در زنـدگـى انـسـانـهـاى امـروز بـه مردم ارائه دهد که مردم از سائر قوانین مستغنى باشند و همه در رفاه و آسایش زندگى کنند و به حقوق حقّه خود برسند.

«کـانـون بحث و انتقاد دینى » که سى و یک سال در این راه تجربه دارد ثابت کرده که دین مقدّس اسلام عهده دار پاسخ این سؤ ال است .

کـتـاب حـاضـر کـه جـلد سـوّم کـتـاب «پـاسـخ مـا» اسـت نـمـونـه اى از پـاسـخ سـؤ الات مـخـتـلفـى اسـت کـه در مسائل گوناگون پرسش شده و در طى سالهاى طولانى پاسخ داده است .

«کـانـون بـحـث و انـتـقـاد دیـنـى » تـا تـوانـسـتـه بـدون اعـمـال تـعـصـّب در مـدّت سـى و یـک سـال کـه از عـمـرش مى گذرد همه روزه جلساتى براى ارائه حقایق اسلام و فلسفه احکام و معارف دین و قوانین سـعادتمندانه بشرى تشکیل داده و دهها هزار سؤ ال مردم مسلمان و غیر مسلمان را جواب گفته و اثبات کرده که دین مـقـدّس اسـلام مـى تـوانـد رهـبـر جـوامـع بـشـرى چـه در مـسـائل اقـتـصـادى و چـه در مسائل سیاست و چه در مسائل اجتماعى و عبادى باشد.

در یـکـى از جلسات «کانون بحث و انتقاد دینى » در سال 1349 شمسى که دانشمند بزرگ آقاى «م - ه - » شرکت کـرده بـود مـى گفت :

به قدرى از این جلسه لذّت بردم که به وصف نمى آید زیرا نه شعار مذهب خاصّى و نه تـعـصـّب نـسـبـت بـه دیـنـى مـخـصـوص و نـه کـلمـه اى بـرخـلاف حـقّ و دور از عـقـل و مـنـطـق در مـجلس شما اظهار مى شد، همه افراد حتّى طرفداران مذاهب غیر اسلامى نیز مى توانستند در مجلس حضور داشته و در آن جز سؤ ال و جواب و قضاوت عقل و منطق چیز دیگر دیده نمى شد.

آقـاى «سـیـّد حـسـیـن حـبـشـى » کـه یـکـى از دانـشـمـنـدان بـزرگ شـیـعـه در «انـدونـزى » بـود و در سـال 1354 از طـرف «کـانـون بـحث و انتقاد دینى » پذیرائى مى شد مى گفت :

من براى پیشرفت افکار اجتماع تـصـمـیـم گـرفـتـه ام بـرنـامـه اى مـانـنـد بـرنـامـه شـمـا در «انـدونـزى » تـشـکـیـل دهـم و افـکـار را آزاد بـگـذارم تـا شـبـهـات و اشـکـالات مـردم بـخـصـوص جـوانـان حل شود.

لذا «کـانـون بـحـث و انـتـقـاد دینى » طبق آنچه در گذشته نشان داده است جز تحرى حقیقت و اثبات حقّانیّت و بیان مـطـالب عـلمـى مـقصود دیگرى نداشته و در لابلاى این کتاب گمشده هاى علمى و مذهبى جوانان را قرار داده شاید توشه آخرت و سبب آرامش وجدان ما گردد.

پا سخ سؤ الات دین حضرت عیسى (علیه السّلام ) و بنى اسرائیل

سـؤ ال شـده :

آیـا حـضـرت «عـیـسـى » (عـلیـه السـّلام ) مـخـصـوص بـنـى اسرائیل مبعوث شده یا براى همه ؟ پاسخ ما:

پیامبران دو نوعند:

اولوالعزم و غیر اولوالعزم .

دیـن پـیـامبران اولوالعزم جهانى بوده و به جمعیت خاص و منطقه مخصوصى وابسته نبوده بلکه براى همه مردم مـبعوث شده اند. ولى پیامبران دیگر براى خویشتن یا خانواده ویا قریه اى و یااحیانا شهر و ناحیه مخصوصى بـرانـگـیـخـتـه مـى شـده و دیـنـشـان مـحـدود بـه مـکـان مـعـیـنـى بـوده اسـت و چـون وسـیـله ارتـبـاط بـسـیـار مـشـکـل یـا محال بوده و پیامبر غیراولوالعزم قدرت بسط دین خود را به تمام جاها نداشته دین این پیامبران تحت الشـعـاع دیـن پـیـامـبـر اوالوالعـزم بـوده و خـداونـد احـکـامـى کـه بـر آنـهـا نـازل مـى کـرده مـطـابـق هـمـانهائى بوده که به پیامبراولوالعزم فرو مى فرستاده است . مثلا حضرت «عیسى » (عـلیـه السـّلام ) از پـیـامـبـران اولوالعـزم اسـت کـه دیـن آن حـضـرت هـمـه جـایـى بـوده و بـه بـنـى اسرائیل یا قوم خاص دیگرى وابستگى نداشته است .

ولى جـهـانـى بـودن و همگانى بودن آن تا زمانى بوده که پرتو فروزان اسلام طالع نشده و چهره درخشان آن آشـکار نگشته بود؛ با آمدن اسلام که کاملترین و جامعترین ادیان آسمانى است ؛ تمام دینهاى گذشته نسخ شده و فروغشان به تاریکى گراییده است .

بـنابراین اگر حضرت «عیسى » (علیه السّلام ) براى همه جهان در همه زمانها مبعوث شده باشد مى بایست دین آن حـضـرت هـم بـراى هـمـیشه باقى باشد و راهنماى تمام جوامع گردد. در حالیکه ما مى بینیم کتاب آن حضرت دسـتـخـوش تـحـریـف و دگـرگونى شده و تناقض فراوانى در آن دیده مى شود و احکامى در آن است که حتى با عـقـل و وجـدان نیز مخالف است . دین مسیحیت تا زنده بودن حضرت «عیسى » (علیه السّلام ) داراى بهترین و عالى تـریـن دسـتـوراتـى بود که مردم آن روز را به صلح و صفا و محبت و کناره گیرى از اشتغالات زیاده از حد به دنیا؛ و امثال اینها دعوت مى کرد؛ ولى پس از عروج آن حضرت به آسمان ، و ناپدید شدنش پیروان و شاگردان او هـریک کتابى نوشتند و به فکر خود آنچه از آن حضرت به یاد آنها بود؛ به نام کتاب مقدس و آسمانى بین مـردم رواج دادنـد. بـه قـدرى انجیلها زیاد شد و این کتابهاى آسمانى تکثیر گردید که خود مسیحیان دچار حیرت شـدنـد و بـه نـاچار چهار کتاب برگزیده آن را انتخاب کردند که به نام :

«لوقا، یوحنا، متى ، مرقس » معروف اسـت ؛ کـه مـتـاءسـفـانـه هـمـیـن هـا نـیز با یکدیگر اختلاف دارد یا در هریک تناقض بسیارى دیده مى شود که با عقل سلیم مخالف است .

توصیه‏های مهم

از مسائل مهمی که باید مورد توجه والدین، مربیان و به طور کلّی فعالان در عرصه نوجوانی قرار گیرد، چگونگی برخورد با مسائل جنسی نوجوانان و ظرائف رفتارهای تربیتی در این وادی می‏باشد. رازداری، همدلی، عدم اقرارگیری، پرهیز از برچسب زدن، حمل بر صحت و تعمیم ندادن یک جنبه منفی به دیگر جنبه‏های شخصیت نوجوان یا جوان، از راهکارهای تربیتی است که می‏تواند در به سامان کردن رفتارهای نابهنجار در نوجوانان مؤثر باشد و موجب افزایش اعتماد آنها گردد.

از این رو، باید از هرگونه پیش داوریهای غیر منصفانه در برابر رفتارهای نوجوانان خودداری نمود و با مدارا و نرم خویی آنان را در خروج از بحران طبیعی پیش آمده یاری رساند.

باید اعتراف نمود که نوجوان از تجربه لازم برخوردار نیست و به فرموده امیرمؤمنان، علی علیه‏السلام : «جَهْلُ الشَّبابِ مَعْذُورٌ وَ عِلْمُهُ مَحْقُورٌ؛22 بی اطلاعی جوان عذری پذیرفتنی است، و دائره دانش [و آگاهیهای] او گسترده نیست.»

از جمله عوامل مخرب شخصیت نوجوان که می‏تواند در ابتلای وی به انحرافهای جنسی نقش مهمی ایفا کند، سرزنشها و ایجاد عقده حقارت در نوجوان است.

همچنین نوجوان هرگز تصوّرنمی‏کند برخی اعمال او چه ضربات سهمگینی بر آینده‏اش وارد خواهد ساخت و او را دچار چه مشکلاتی خواهد نمود.

از سوی دیگر، در دنیای امروز که وسائل ارتباط جمعی، زندگیهای هسته‏ای و بسته، نظامهای تربیتی رسمی، رهاوردهای فرهنگی بیگانه و شبه بیگانه، ریسمان ارتباط بین انسانها به ویژه نوجوانان، والدین و ارزشهای دینی ـ اجتماعی را روز به روز سست‏تر می‏نماید، رسالت والدین بیش از هر زمان دیگر پررنگ‏تر می‏شود. روایت گرانقدر پیامبر اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله حکایتی از همین دوران را مطرح می‏فرماید: «اِنَّهُ نَظَرَ اِلی بَعْضِ الاَطْفالِ فَقالَ: وَیْلٌ لاَوْلادِ آخِرِ الزَّمانِ مِنْ آبائِهِمْ. فَقیلَ یا رَسُولَ اللّه‏ِ مِنْ آبائِهِمُ الْمُشْرکینَ؟ فَقالَ: لا، مِنْ آبائِهِمُ الْمُؤمِنینَ لایُعَلِّمونَهُمْ شَیْئا مِنَ الْفَرائِضِ وَاِذْ تَعَلَّمُوا اَوْلادُهُمْ مَنَعُوهُمْ وَرَضُوا عَنْهُم بِعرضٍ یَسیر مِنَ الدُّنیا فَاَناَ مِنْهُمْ بَریءٌ وَهُمْ مِنّی بُراءٌ؛23

رسول اکرم برخی از کودکان را دیدند و فرمودند: وای بر فرزندان آخر الزمان از پدرانشان! گفته شد: ای رسول خدا، از پدران مشرکشان؟ فرمودند: خیر، بلکه از پدران مسلمانشان که واجبات دین را به آنها نمی‏آموزند و هر گاه کودکانشان، خود به تحصیل دین بپردازند، آنها را باز داشته، به اندکی از دنیا که فرزندانشان به دست آورند، راضی می‏گردند. پس من از این گونه پدران دورم و آنان نیز از من.»

در پایان نیز، تذکر این نکته لازم است که حل موارد حاد انحرافات جنسی، تنها به مدد اشخاص آگاه و کارشناسان ممکن است. و باید از برخوردها و درمانهای خود ساخته و سلیقگی خودداری کرد.

راههای پیش‏گیری

از جمله پرسشهای مهم در زمینه انحرافهای جنسی، چگونگی برخورد و پیش‏گیری از این نوع انحرافات می‏باشد. در این قسمت به صورت فهرست به برخی از مهم‏ترین راهها اشاره خواهیم نمود:

1. آموزش خانواده‏ها: خانواده‏ها در صورت آمادگی می‏توانند نقشی چشم‏گیر در پیش‏گیری و درمان داشته باشند؛ چرا که خانواده‏ها در ارتباط مستقیم و واقعی با نوجوان قرار دارند و اهرمهای بسیاری برای تربیت در اختیار دارند.

2. آموزش به نوجوانان: این آموزشها از طریق سخنرانی، گفتگو و دیگر روشها می‏تواند ارائه شود و در این میان، همدلی و همزبانی وارتباطهای بی‏واسطه بسیار مؤثر خواهند بود.

3. احترام به شخصیت حقیقی و حقوقی نوجوان: در این حالت، وی با خودباوری بیشتری در برابر مشکلات خواهد ایستاد.

4. کارو فعالیتهای سالم: شاید یکی از علل مهم بروز ناهنجاریهای جنسی، بی‏کاری است. کار و فعالیتهای ذهنی و جسمی درمانگر بسیاری از مشکلات خواهد بود.

5. تنظیم خواب و تغذیه مناسب: به عنوان مثال، نوجوان باید از غذاهای ادویه‏دار، فلفل، پیاز و... کمتر استفاده کند.

6. دوری از محیطهای تحریک‏زا: مانند: برخی اماکن عمومی و میهمانیها.

7. گسترش دایره ارتباطات و شرکت در فعالیتهای اجتماعی.

8. تقویت روحیه مذهبی: بی‏گمان فطرت خداجو، حقیقت‏خواه و عدالت دوست نوجوان بیش از هرجای دیگر، می‏تواند از سرچشمه دین و مذهب سیراب شود. این مسئله با توجه به خصوصیات اسلام و مذهب جعفری صورتی واقعی‏تر به خود می‏گیرد. البته، توجه و توصیه به مذهب در دوران حیرت نوجوانی تنها مورد توجه مبلغان یا فعالان مسلمان نیست، بلکه کسی همچون «ویلیام جیمز» بنیانگذار فلسفه پراگماتیسم و یکی از روان شناسان مشهور در همین رابطه می‏گوید: «ایمان از جمله قوایی است که بشر به مدد آن زندگی می‏کند و فقدان کامل آن در حکم سقوط بشر است.21

9. نگاه مثبت به خود و دیگران و دوری از منفی گرایی.

10. ایجاد روحیه امید و دوری از ناامیدی و یأس.

11. ورزش و استفاده از دوش آب سرد.

کجرویها و علتها

در زمینه بررسی علتهای انحرافات  باید اعتراف نمود که این گونه علتها دامنه‏ای بسیار گسترده دارند که توجه به همه آنها از حوصله این نوشتار خارج است. از این رو، به مهم‏ترین علل اشاره کوتاهی خواهیم داشت:

الف. کنجکاویها: کودک در سنین پایین با کنجکاوی در مورد اندام خویش با دستگاه تناسلی نیز آشنا می‏شود و از آنجا که تماس با آن موجب نوعی لذت می‏شود به ادامه کار تشویق می‏شود. مناسب است در این موارد والدین او را متوجه کارهای دستی ـ هنری و بازیهای پرنشاط نمایند.

ب. ناآگاهی: نوجوان ممکن است به صورت اتفاقی دچار خودارضائی شود و به خاطر لذت حاصل از آن و بدون توجه به خطرهایی که او را تهدید می‏کند به این کارها ادامه دهد. در اینجا است که وظیفه والدین بیش از هر زمان دیگر سنگین‏تر است و باید نسبت به علائمی همچون بی‏حسی، کسالت، افسردگی، انزوا و... عکس‏العمل لازم را نشان دهند و موضوع را بدون برچسبهای ناروا و با مشورت با افراد آگاه، مورد بررسی قرار دهند.

ج. خانواده‏های آسیب‏زا: رعایت مسائل  بین والدین و رعایت حریمها در این مورد می‏تواند در تربیت  نوجوان نقش چشم‏گیری داشته باشد. همچنین نوع برخورد والدین با فرزندان دختر و پسر و جداسازی آنها از یکدیگر، از خرد و حماقت همواره و پیوسته تا 18 سالگی در جنگ و ستیز برای غلبه بر انسان‏اند و آن گاه که به هجده سالگی برسد، از میان خرد و حماقت هرکدام که در جان نوجوان عمق بیشتری داشته باشد، پیروز این میدان خواهد بود.

اهمیت به‏سزایی برخوردار است.

د. حقارت و تحقیر: از جمله عوامل مخرب شخصیت نوجوان که می‏تواند در ابتلای وی به انحرافهای  نقش مهمی ایفا کند، سرزنشها و ایجاد عقده حقارت در نوجوان است.بی‏تردید کسی که از خودباوری بیشتری برخوردار است، کمتر به دام این گونه کجرویها می‏افتد و برعکس، شخصیتهای خودکم‏بین و تحقیر شده، دفاع روانی مناسبی در برابر طوفان شهوات نداشته، در پنجه این انحرافات گرفتار می‏شوند.

ه·· . تقلید و بدآموزی: دوران نوجوانی، دورانی آمیخته با تقلید است. تقلیداز گروه همسالان و بزرگسالان محبوب، از همین ویژگی نشأت می‏گیرد. تقلید، گاه جنبه بدآموزی به خود می‏گیرد و به تقلید رفتارهای ناهنجار  می‏انجامد. شاید به همین دلیل است که امام باقر علیه‏السلام در مورد تأثیر دوستان ناباب از زبان لقمان می‏فرماید: «وَمَنْ یُقارِنْ قَرینَ السَّوْءِ لا یَسْلَمْ؛19 آن کس که با دوست ناباب همنشین شود، سالم نمی‏ماند.»

و. عوامل فرهنگی: وجود مجلات، عکسها و فیلمهای مبتذل، همچنین فضاهای مختلط و بی‏بندوبار و کتابهای نامناسب می‏تواند عاملی مهم در انحرافهای  باشد. این گونه عوامل به ویژه رسانه‏های تصویری، از آنجا که با حافظه ماندگارِ دیداری سر و کار دارند، از آسیب‏زایی بیشتری برخوردارند.

ز. لباسهای نامناسب: پوشیدن لباسهای تنگ یا لباسهای جنس مخالف، موجب تشدید هیجان  شده، در نتیجه باعث فروافتادن به کام مشکلات می‏گردد.

ح. محبت‏جویی: خلأ عاطفی و روانی راه را برای سوء استفاده دیگران و پناه بردن نوجوان به دیگران هموار می‏سازد و او را به سوی کام‏یابیهای مَجازی می‏کشاند.20

انواع انحرافات 

انحرافهای  را می‏توان به سه دسته کلی تقسیم نمود:

الف. انحرافهای هدفی: در این نوع انحرافها، هدف ِ نادرست انتخاب می‏شود، مانند: همجنس‏گرایی و خودارضائی که در اولی شریک  از جنس موافق است و در دومی، شخص، خود شریک  خویش است.

ب. انحرافات روشی: در این دسته، هدف  درست گزینش می‏شود، ولی در شیوه برآوردن ارضاء نیاز  روش نامناسبی برگزیده می‏شود، مانند: جنون دیگرآزاری یا خودآزاری که در حین آمیزش  از فرد سرمی‏زند.

ج. انحرافهای شدتی: این دسته که بیشتر ضعف یا شدت در فعالیتهای  را دربر می‏گیرد به خودی خود انحراف  ـ شرعی محسوب نمی‏شود، اما به عنوان بیماری مورد بررسی قرار می‏گیرد.18

در اینجا مناسب است یادآور شویم که متأسفانه نوع شایع انحراف  در میان نوجوانان، استمناء یا خود ارضائی است که نظر به اهمیت این موضوع مباحث آتی را با تأکید بر این انحراف پی خواهیم گرفت.

کجرویها

وجود نیازها  در انسان، مانند نیازهای ابتدایی نظیر گرسنگی یا تشنگی مسئله‏ای طبیعی به شمار می‏رود. اما این نیاز در دوران بلوغ از قدرتمندترین جنبه‏های حیاتی محسوب می‏گردد که دیگر جنبه‏های عاطفی، عقلانی و اجتماعی را تحت تأثیر قرار داده، در پاره‏ای از موارد برای ارضاء خویش قوانین را زیر پا می‏گذارد. از همین جا است که مفهوم «انحرافات » پدید می‏آید و بر همه روشهای کسب لذت  که مورد قبول قوانین دینی و اجتماعی نباشد، اطلاق می‏گردد.15

در واقع، با کاهش قدرت مقاومت اراده و ایمان شخص در برابر جاذبه‏ها و کششهای ، زمینه بروز کجرویهای  مهیا می‏شود و نوجوان به یک یا چند بِزه  روی می‏آورد. کامجویی از خود یا کشش به سوی جنس موافق یا گرایشهای غیرقانونمند به سوی جنس مخالف از جمله گرایشهای انحرافی به حساب می‏آید.

همچنین این گونه انحرافات موجب رشد احساس ناتوانی و عجز در برابر کششهای نامطلوب  گردیده، نوجوان را به موجودی بی‏اراده و ناتوان تبدیل می‏کند. این حس ذلت‏زا را امیرمؤمنان علیه‏السلام در گفتار خویش این چنین بیان می‏کنند: «عَبْدُ الشَّهْوَةِ اَذَلُّ مِنْ عَبْدِ الرِّقِّ؛16 آن کس که بنده [و برده [شهوت خویش است، ذلیل‏تر از بنده برده می‏باشد.»

و در جایی دیگر در تشبیهی زیبا به واقعیتی سهمناک اشاره کرده، می‏فرمایند: «عَبْدُ الشَّهْوَةِ اَسیرٌ لا یَنْفَکُّ أُسْرُهُ؛17 بنده شهوت همانند اسیری است که اسارتش همیشگی و بی‏پایان است.»

مراحل تمایلات 

نوجوانی، دوره‏ای انتقالی و نوعی برزخ میان کودکی و جوانی به شمار می‏رود. در این سن مسئله آفرین، نوجوان وارد حیات عاطفی خویش می‏شود و با رشد ، احساس بی‏ثباتی و عدم امنیت در وی تشدید می‏شود. زنگهای خطر آنگاه به صدا درمی‏آیند که والدین و مربیان به جای راهنماییهای مؤثر و کارگشا، تدابیری مبهم و گیج کننده را اتخاذ نمایند و به این وسیله نوجوان را در سرگردانی رها سازند. از این رو، مناسب است با توجه به اهمیت مطلب، گذری هرچند کوتاه بر مراحل تمایلات عاطفی ـ  در نوجوان داشته باشیم.

پیش از بررسی این مراحل، لازم است بدانیم نوجوان در آغاز این دوران احساس ناشناخته و مرموزی را در وجود خویش می‏یابد که با نوعی محبت و علاقه به دیگران آمیخته است. این احساس به پنج مرحله تقسیم می‏شود:

مرحله اول: توجه نوجوان به وضع بدن به ویژه دستگاه تناسلی‏اش معطوف می‏شود و این سرآغاز تمایلات  او است.

مرحله دوم: در این مرحله توجه به امور  با عاطفه و محبت همراه می‏شود و ماهیتی عاطفی به خود می‏گیرد.

مرحله سوم: علاقه به جنس مخالف در وی بیدار می‏شود. این علاقه ممکن است یک یا چند نفر را هدف قرار دهد.

مرحله چهارم: علاقه از چند نفر به یک نفر معطوف می‏گردد. این فرد ممکن است از لحاظ سنی مسن‏تر از نوجوان باشد.

مرحله پنجم: نوجوان تغییر عقیده داده، به فردی از جنس مخالف که همسن او باشد متوجه می‏شود.13

در واقع، نوجوان طی حیات  خود دو نوع عشق را تجربه می‏کند: عشق عاطفی و عشق شهوانی. عشق عاطفی محبتی پاک می‏باشد و به دور از جنبه‏های  با تمجید و تحسین توأم است و نوجوان از اینکه این احساس را با مسائل  لکه‏دار کند به شدت پرهیز دارد. به دنبال عشق عاطفی، عشق شهوانی سر می‏رسد که همراه با لذتهای  می‏باشد. در این مرحله، نوجوان چنانچه ویژگیهای مطلوب خویش را در شخص مقابل ببیند، به ازدواج می‏اندیشد.

«موریس دبس» در تشریح این دوران می‏گوید: «دیر یا زود غریزه ، به ویژه در پسران، تا سرحد وجدان نفوذ کرده، تحریکات شهوانی، همچون تصادم امواج با ساحل، شروع به مبارزه می‏نمایند. این غریزه آن گونه قدرتمند است که مرکز تأثیرگذاری برای تمام آرزوهای اعضای دیگر بدن می‏گردد. اما تأثیرات غیرمستقیم آن بسیار بیشتر است. وجود آن به کلی زندگانی عاطفی و تظاهرات محبت‏آمیز انسان را تحت تأثیر قرار می‏دهد. تا جایی که اگر در 13 یا 14 سالگی مکان محدودی را در عاطفه اشغال کرده باشد، سه یا چهار سال بعد، مالک اصلی آن می‏شود و آن گاه است که تمام تظاهرات محبت‏آمیز انسان از غریزه  سرچشمه می‏گیرد.»14

با این وجود، باید توجه داشت که در این مرحله، چنانچه این علاقه‏مندیها در چارچوب شرع و قانون مهار نشوند، ممکن است به مسئله‏ای پرمخاطره تبدیل شوند. به همین خاطر، مناسب است در سنین حساس بلوغ با تقویت اراده نوجوانان و ارائه آگاهیهای لازم آنان را به خویشتن داری و پی‏گیری فعالیتهای سالم تشویق نمود تا در این دوران پر اضطراب و خطرآفرین، در مسیری سالم و خداپسندانه گام بگذارند و به سلامت از طوفانهای  بگذرند.

رویش خرد و بلوغ

بلوغ  و علائم آن نه تنها نشانگر رشد جسمی و  نوجوان است، بلکه نشانی از تحول و تکامل در جنبه‏های روانی نیز هست. به همین دلیل، اغلب نوجوانان در سنین بین 12 تا 15 سالگی به نوعی بلوغ عقلی می‏رسند و مفاهیم مجرد و انتزاعی را درک می‏کنند و بسیاری از ارزشها و اصول اخلاقی را درمی‏یابند. در ادامه این رشد، آنان در 15 تا 18 سالگی وارد مرحله‏ای جدیدتر می‏شوند و به فلسفه زندگی، بایدها و نبایدهای زندگی توجه می‏نمایند و به پرسشگری در این موارد می‏پردازند.

در همین دوران است که ضمن درک واقعیتها، بر آزادی خویش تأکید می‏کنند و خواستار آزادی در بسیاری از زمینه‏ها می‏شوند. این مسئله از آنجا اهمیت می‏یابد که اگر نتوان در این دوران بین بلوغ عقلی و  نوجوان رابطه‏ای منطقی و درست پدید آورد، انحرافات، بزهکاری و اختلالات رفتاری و شخصیتی را در پی خواهد آورد.10

امیرمؤمنان نیز باتأکید بر همین هویت متضاد نوجوانان، دوره نوجوانی را عرصه پیکار خرد و حماقت می‏داند و می‏فرماید: «لا یَزالُ الْعَقْلُ وَالْحُمْقُ یَتَغالَبانِ عَلَی الرَّجُلِ اِلی ثَمانِیَ عَشَرَ سَنَةً فَاِذا بَلَغَها غَلَبَ عَلَیْهِ اَکْثَرُهُما فیهِ؛11 خرد و حماقت همواره و پیوسته تا 18 سالگی در جنگ و ستیز برای غلبه بر انسان‏اند و آن گاه که به هجده سالگی برسد، از میان خرد و حماقت هرکدام که در جان نوجوان عمق بیشتری داشته باشد، پیروز این میدان خواهد بود.»

در همین رابطه روایات دیگری نیز وجود دارد که ضمن تأکید بر تفکیک بلوغ عقلانی و ، بلوغ عقلی را تنها ملاک مهم در ارزشیابی از شخصیت نوجوان به حساب می‏آورند. از این میان، می‏توان به روایتی از امام صادق علیه‏السلام اشاره نمود که می‏فرماید: «اِنِقِطاعٌ یُتِمُّ الْیَتیمَ بِالاِْحْتِلامِ وَهُوَ اَشُدُّهُ وَاِنِ احْتَلَمَ وَلَمْ یُؤْنَسْ مِنْهُ رُشْدٌ وَکانَ سَفیها اَوْ ضَعیفا فَلْیُمْسِک عَنْهُ وَلِیُّهُ مالَهُ؛12 یتیمی [کودکان بی‏سرپرست] با احتلام که همان نیرومندی بدن اوست [و نشانه بلوغ  است] پایان می‏پذیرد. اما چنانچه با وجود احتلام، او به رشد [عقلی] نرسیده باشد و سفیه یا ضعیف باشد، سرپرست وی باید اموال او را [بازستانده،] نزد خویش نگه دارد.»

هویت یابی

نقش بلوغ تنها به جنبه‏های جنسی ختم نمی‏شود، بلکه از آنجا که دوران نوجوانی، زمان ساخت هویت و شخصیت یک فرد نیز محسوب می‏شود، بر آن نیز تأثیر می‏گذارد. این تأثیرها می‏تواند به صورت اختلالات شخصیتی ذیل جلوه‏گر شود:

الف) بدبینی: نوجوانان به هیچ کس اعتماد نداشته، دائما نگران آسیب دیدن و فریب خوردن از دیگران می‏باشند. در ذهن خود تهدیدهایی از طرف دیگران ترسیم می‏کنند و به دنبال آن موضع دفاعی می‏گیرند. زود عصبانی می‏شوند و به انتقاد یا پیشنهاد دیگران اهمیتی نمی‏دهند. مسائل کوچک را بزرگ می‏بینند و زندگی را بر خود و دیگران دشوار می‏سازند.

ب) شخصیت منزوی: کناره گیر، مردم گریز و اجتماع‏ناپذیر می‏باشند، دوستان کمی دارند، بی‏تفاوت بوده، به ندرت به دنبال تفریح و حضور در فضاهای باز می‏روند.

ج) شخصیت بی ثبات: این گونه افراد قدرت مواجهه با مشکلات را ندارند. روابط ایشان سطحی و فاقد صمیمیت است و برای آینده خویش هدف مشخصی ندارند. این گونه اشخاص برای رسیدن به اهداف خویش از خشونت روی گردان نیستند و ممکن است به انواع انحرافات اخلاقی و بزهکاری مبتلا شوند.9 در بخشهای آینده به خوبی در خواهیم یافت که بین بافت شخصیتی و حیات جنسی رابطه‏ای محکم وجود دارد. به عنوان مثال، برخی از انواع انحرافات جنسی سبب جامعه گریزی، انزوا یا خشونت خواهد شد که در بحثهای آتی به آن خواهیم پرداخت.

آستانه حیات جنسی

آستانه زمانی حیات جنسی در کشورها و مناطق مختلف جهان متفاوت است و به عوامل اجتماعی، اقتصادی، جغرافیایی قومی و توارث بستگی دارد.3 البته، باید توجه داشت که در مورد سن بلوغ بین کارشناسان اختلاف نظر است، اما بیشتر آنان بر این عقیده‏اند که شروع بلوغ در دختران 9 ـ 16 سال و در پسرها 10 ـ 17 سالگی است. اما آنچه مورد توافق همگی است، بلوغ زودرس دختران نسبت به پسران است.4

در هر حال، بلوغ در پسرها با ترشح هورمونهای جنسی آغاز می‏شود و مهم‏ترین آنها تستوسترون است که موجب تغییرات بسیاری می‏گردد که در پایین به آنها اشاره می‏شود:

1. این هورمون بر توزیع موی بدن تأثیر گذاشته، رشد مو در ناحیه زهار، صورت، زیر بغل، قفسه سینه و پشت را موجب می‏شود.

2. در ابتدا صدای نوجوان را دورگه ساخته، سپس موجب بم شدن صدا می‏گردد.

3. ضخامت پوست را افزایش داده، با فعال ساختن غدد چربی موجب پدیدآوردن جوش غرور می‏شود.

4. به خاطر ترشح تستوسترون ضخامت و استقامت استخوانها افزایش می‏یابد و بدن عضلانی می‏گردد.

5. با شروع بلوغ و ترشح هورمون یاد شده، اندازه قسمتهای مختلف بدن، افزایش می‏یابد.

6. نیاز بدن به انرژی را تا 15% افزایش داده، رژیم غذایی را تغییر می‏دهد.5

امام صادق علیه‏السلام نیز در همین رابطه با گفتاری گویا به ارائه نشانه‏های بلوغ می‏پردازند و خطاب به مفضل می‏فرمایند: «فَاِذا اَدْرَکَ وَ کانَ ذَکَرا طَلَعَ الشَّعْرُ فی وَجْهِهِ فَکانَ ذلِکَ عَلامَةُ الذَّکَرِ... وَ عزّ الرَّجُل الَّتی یَخْرُجُ بِهِ مِنْ حَدِّ الصَّبِیِّ وَ شِبْهِ النِّساءِ؛6 و آنگاه که طفل به مرز بلوغ می‏رسد، چنانچه پسر باشد، در صورتش مو می‏روید و این نشانه جنس مرد و خروج از دوران کودکی و شباهت به زنان است.»

در دنباله این دوران در حدود 14 سالگی احتلام و انزالهای شبانه رخ می‏دهد و به مرور سرعت رشد کاهش یافته و در حدود 18 یا 19 سالگی متوقف می‏شود. در برخی روایات اسلامی نیز با اشاره به همین دوران، پایان رشد، 18 سالگی قرار داده شده است:

«عَنْ اَبی عَبْدِاللّه‏ِ علیه‏السلام فی قَوْلِ اللّه‏ِ ـ عَزَّوَجَلَّ ـ «فَلَمّا بَلَغَ اَشُدَّهُ وَاسْتَوی»7 قالَ: اَشُدُّهُ ثَمانِیَ عَشَرَةَ سَنَةً وَاسْتَوی اِلْتَحی؛8 امام صادق علیه‏السلام در تفسیر آیه «فلمّا بلغ اشدّه واسْتوی» فرمودند: مراد از نیرومندی، رسیدن به هجده سالگی است و مقصود از «استوی» رویش مو بر صورت است.»

برزخ نوجوانی و طوفان جنسی

در میان دورانهای مختلف حیات انسان، دوره بلوغ و آغاز حیات جنسی از مهم‏ترین و بحرانی‏ترین ایام زندگانی به شمار می‏رود. در همین دوران است که دگرگونیهای بسیاری در تواناییهای جسمی به وقوع می‏پیوندد و به همراه خویش بینشها و گرایشهای نوجوان را متحول می‏سازد. مولوی در ضمن بیانی گیرا این دوره را این گونه به شعر در می‏آورد:

با نظر به اهمیت این دوران، روان شناسان در یکصد ساله اخیر به تحقیقات دامنه داری دست زده‏اند و هر کدام از زاویه‏ای خاص به بازگشایی و تشریح این دوره پرداخته‏اند.

جالب است بدانیم قرن بیستم در کنار تمامی القاب و اسامی خویش، مانند: عصر فضا، اتم و عصر ارتباطات به «عصر شناسایی علمی نوجوانان» نیز ملقب شده است.2 و این مطلب نشانگر پیچیدگی این دوران خاص می‏باشد. از این رو، برخورد سطحی با این مقوله جز باز خوردها و واکنشهای منفی به بار نخواهد آورد. از همین جا می‏توان سنگینی رسالت مبلغان و مربیان را درک نمود؛ چرا که آنان می‏توانند با شناسایی این مرحله حیاتی و ظریف، نقشهای مثبت‏تری در پرورش مخاطبان جوان و نوجوان خویش ایفا نمایند.

در این راستا، نوشتار حاضر سعی خواهد نمود، ضمن رعایت چکیده گویی و با تأکید بر حیات جنسی در دوران بلوغ، نکاتی را یادآوری نماید. بدیهی است کاوش بیشتر در این عرصه و شناخت همه جانبه دوران نوجوانی، نیازمند تلاش خوانندگان محترم و پیگیری مباحث ارائه شده در منابع اصلی می‏باشد.

مراسم افتتاحیه نمایشگاه بزرگ قرآنی در کرمان

مراسم افتتاحیه سی‏امین نمایشگاه استانی قرآن کریم روز یکشنبه دهم شهریورماه با حضور حجت‏الاسلام حشمتی مشاور عالی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و رئیس کانون‏های فرهنگی - هنری مساجد، عباس‏علی نظری مدیرعامل موءسسه نمایشگاه‏های فرهنگی ایران، کریمی استاندار و آیت‏الله جعفری نماینده ولی‏فقیه و امام‏جمعه کرمان و جمع دیگری از مدیران اجرایی و فرهنگی استان و علاقه‏مندان آستان مقدس قرآن کریم در مصلای بزرگ کرمان برگزار شد.

در این مراسم حشتمی ضمن اشاره به تاریخچه برگزاری نمایشگاه‏های قرآن اظهار داشت: «اولین نمایشگاه قرآن به همت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در اوایل دهه 70 در تهران شکل گرفت و هم‏اکنون تعداد آن در استان‏ها به 30 دوره و در تهران به 10 دوره رسیده است».

وی ادامه داد: «صرف برپایی نمایشگاه هدف نبوده است بلکه در کنار نمایشگاه جمع‏شدن علما و نخبگان برای گسترش فرهنگ قرآنی لیکن از برکات آن بوده است».

مشاور عالی وزیر گفت: «ما از فضای قرآن فاصله زیادی داریم و جامعه‏ای که از فضای قرآنی فاصله گرفت به جهل و خرامات دچار می‏شود».او با اشاره به آثار هنری نمایشگاه تصریح کرد: «خلق این آثار هنری از جمله خوشنویسی، جلدسازی و تذهیب نگاه به ظاهر قرآن است و جامعه ما بیش از این نیازمند ورود در محتوای کتاب آسمانی است». حشمتی اذعان داشت: «زمانی می‏توانیم خواهان پاسخگویی و موءاخذه جوانان باشیم که به آنها کتاب و حکمت را یاد بدهیم».

پیش از سخنان مشاور عالی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی خانم حسینی‏پور معاون فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی کرمان و رئیس ستاد برگزاری نمایشگاه ضمن خیرمقدم به حضار طی گزارشی از بخش‏های مختلف نمایشگاه گفت: «نمایشگاهی که امروز شاهد بازگشایی آن هستیم در سه بخش نمایشگاه نماز، قرآن کریم و فعالیت‏های جنبی تدارک دیده شده است. در این نمایشگاه آخرین دستاوردهای قرآنی در حوزه مکتوب، رایانه‏ای، صوتی، تصویری و هنری ارایه شده است».

آیت‏الله جعفری امام جمعه کرمان هم در این مراسم با تشکر از دست‏اندرکاران نمایشگاه اظهار داشت: «اگر بخواهیم جوانان مملکت را از فسادهایی که موجود است مصونیت بخشیم چاره‏ای جز مراجعه به قرآن نداریم». وی ضمن اشاره به عدم کارآیی برخی روش‏های مقابله با تهاجم فرهنگی گفت: «در مقابل دنیایی که هر روز یک گام به سوی پیشرفت و تکنولوژی مدرن برمی‏دارد، برای حفظ و حراست از ارزش‏های اسلامی چاره‏ای جز انس با قرآن شریف نداریم».

جعفری هم‏چنین از تحجر و روشنفکر بیمار به‏عنوان بزرگترین ضربه‏ها به اسلام یاد کرد.

مهندس کریمی استاندار کرمان نیز در سخنانی با اشاره به ضرورت استفاده از ابزارها و روش‏های نوین در انتقال مفاهیم دینی، برگزاری نمایشگاه قرآن و ارائه نرم‏افزارهای قرآنی را در راستای استفاده از این روش‏ها و ابزارهای نو قلمداد کرد و اظهار داشت. «مطمئناً برگزاری این نمایشگاه در استان کرمان جریان‏سازی فرهنگی به‏وجود خواهد آورد و منشأ برکات زیادی خواهد شد».

اداره کل اوقاف و امور خیریه

راه‏اندازی مرکز عرضه محصولات قرآنی اسوه و راه‏اندازی موزه قرآن در مجموعه شاه نعمت‏الله ولی در ماهان از جمله فعالیت‏های قرآنی این اداره کل است.

ستاد تفسیر قرآن کریم سپاه منطقه کرمان.

مرکز پژوهش‏های قرآنی پژوهشکده تعلیم و تربیت سازمان آموزش و پرورش استان کرمان

این مرکز از سال 1374 به‏منظور ترویج روحیه پژوهش در قرآن کریم بین دانش‏آموزان و عموم علاقه‏مندان در کرمان تأسیس شده که تاکنون 20 عنوان تحقیق ارزنده قرآنی در موضوعات مختلف و جذاب از دانش‏آموزان این مرکز به ثبت رسیده است.

ستاد قرآنی لشکر ثارالله.

کانون قرآن و عترت دانشگاه آزاد اسلامی.

دارالثقلین دانشگاه شهید باهنر کرمان

این مجموعه قرآنی زیرنظر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه شهید باهنر کرمان فعالیت می‏کند.

کانون قرآن جهاد دانشگاهی.

انجمن قرآن و نهج‏البلاغه اداره‏کل فرهنگ و ارشاد اسلامی

این انجمن در سال 1371 با هدف ترویج فرهنگ قرآنی راه‏اندازی شد و آموزش قرآن کریم، برگزاری نشست‏های قرآنی با حضور قاریان و حافظان بین‏المللی و سخنرانان و پژوهشگران صاحب‏نام قرآنی کشور، از جمله فعالیت‏های این انجمن محسوب می‏شود.

بخش قرآن اداره کل زندان‏ها و اقدامات تأمینی و تربیتی استان کرمان

با اتخاذ روش‏های تشویقی، بیش‏از 142 تن از زندانیان استان کرمان از یک جزء تا کل قرآن کریم را حفظ کرده‏اند و روزانه 2200 نفر از آنان در جلسات قرآن شرکت می‏کنند.