زیانهاى آب از نقطه نظر آتش نشانى

آب نسبتاً سنگین وزن است، یک متر مکعب آن قریب یک تن وزن دارد، در نتیجه حمل و نقل آن دشوار است و چون هادى الکتریسیته است، لذا در محلهایى که احتمال برخورد آب با سیم هاى برق یا آلات و ادوات و دستگاههاى الکتریکى مى رود، خطر برق گرفتگى براى آتش نشان وجود دارد.

خسارت از ناحیه آب زیادِ پر فشار به اماکن، گاه از خود حریق کمتر نیست و چون منظور اصلى از آتش نشانى تقلیل خسارت است، باید نکات فراوانى را با نهایت دقت رعایت نمود:

رسیدن آب به بعضى از مواد شیمیایى، مایعات قابل اشتعال یا فلزات و مواد قابل احتراق، نه تنها اثر خاموش کننده ندارد، که گاه بر شدت احتراق ودامنه دارشدن حریق مى افزاید ونیز ممکن است موجب انفجارهاى شدید گردد.

رسیدن آب به هر گونه دارو، بفرض آن که آنها را تجزیه نکرده و گازهاى قابل اشتعال تولید نکند، یا اغلب آنها را در خود حل مى کند یا غیر قابل استفاده مى سازد.

در صورت رسیدن آب به موادى؛ مانند کاربیت، بلافاصله گاز بسیار خطرناک استیلن در هوا پخش شده و محیط را انفجارى مى نماید. یا بعض از فلزات؛ مانند سدیم، پتاسیم و غیره که واکنشهاى انفجارى دارد.

چون از بیشتر مایعات قابل اشتعال، مانند فرآورده هاى نفتى سنگینتر مى باشد لذا در آنها فرو رفته و به محض آن که قشر داغ این قبیل مایعاتِ مشتعل به آن رسید یکباره تبخیر گشته 1700 بار بر حجمش اضافه شده و در نتیجه قسمت اعظم مایع مشتعل، یکباره به خارج پرتاب و بصورت نهرهاى مشتعل جریان یافته و بر دامنه حریق و خسارات به مراتب مى افزاید.

در بعضى از مایعات قابل اشتعال؛ مانند الکل حل مى شود لذا اطفاى حریق اینگونه مایعات، تنها در صورتى امکان پذیر خواهد بود که آب بسیار فراوان به کار رود (نسبت به مقدار حریق) تا مایع مشتعل بسیار رقیق گشته و حالت اشتعال را از دست بدهد.

به علت قدرت زیاد کشش سطحى در اطفاى حریق، بعضى از مواد؛ مانند خاک اره، ذغال سنگ و از این قبیل، چندان مؤثر نیست زیرا فقط مانند پوشش روى آنها را مى گیرد و خاموشى سطحى ایجاد مى کند در حالى که حریق در درون مواد ادامه داشته موجب تبخیر سریع آب سطحى گشته و دوباره شعله ور مى گردد. مصرف آب در آتش نشانى نسبت به نوع حریق و چگونگى دستیابى، بسیار متفاوت است.

سود آب از نقطه نظر آتش نشانى

ارزانى و فراوانى آب موجب شده است که دسترسى به آن، به سهولت ممکن باشد. قدرت بسیار سیلان آب در انواع لوله هاى فلزى و لاستیکى و برزنتى، که انتقال آب را از فواصل دور به کانون حریق میسر مى سازد، وقتى توسط سر لوله هاى مخصوص حریق، بصورت گرد روى حریق یا در فضاى داغ پاشیده شود، به حداکثر خاصیت سردکنندگى آن مى رسیم و در صورتى که به شکل قطرات درشت پخش گردد، به همان نسبت از این خاصیت کاسته شده و قسمتى از آب بدون تبخیر، در کف محل حریق روان مى شود و هرگاه آب را به صورت فوران پر روى حریق بریزیم بیش از 10 الى 15 درصد آن تبخیر نگشته و قسمت اعظمش، نه تنها به هدر مى رود که ممکن است خود بر اثر فشار زیادى که به در و دیوار کانون حریق یا محتویات محل وارد مى سازد، بر خسارت ناشى از حریق بیافزاید. وقتى آب زیاد بدین ترتیب بپاشند کف طبقات بناى مورد حریق، از آب پر شده به دیوارها و کف و سقف و اثاث منقول و غیر منقول اماکن مختلف خسارت بسیار وارد مى آورد، حتى فشار زیاد آب که بوسیله پمپهاى اتومبیلهاى آتش نشانى، با لوله هاى قوى به دیوارها روانه مى سازند، کم کم روکش و ملات مصالح ساختمانى را از بین برده و موجب در هم ریختن آن مى گردد.

با تمامى این احوال، چگونگى استفاده از قدرت سردکنندگى آب اغلب بدست ما نیست و وضع خاص حریق به ما تحمیل مى سازد؛ مثلاً در حریقهاى بزرگ چنانچه آب به صورت گرد به کار رود، حرارت زیاد فضا و جریان شدید صعودى هواى داغ، این نوع آب را قبل از رسیدن به کانون حریق تبخیر نموده و توأم با جریان صعودى هوا به خارج مى راند. از طرف دیگر در حریقهاى بزرگ به علت حرارت زیاد، نمى توان به کانون حریق نزدیک شد و ناچار از فاصله دور باید به خاموش کردن آن پرداخت و چون هر قدر آب با قطرات ریزتر پرتاب گردد، از بَرد و سردى آب به نسبت زیادى کاسته مى شود، لذا ناچار باید از فوران پر در این مورد استفاده کرد، با آن که خود مى دانیم، در این صورت قسمت اعظم آب به هدر مى رود.

در اینگونه موارد نیز چنانچه از هر دو شکل آب در آن واحد استفاده شود. به مراتب زودتر به نتیجه اصلى که خاموش کردن کانون حریق است مى رسیم؛ بدین ترتیب که در آن واحد از فوران پر، جهت حمله به منشأ حریق

از فواصل دور و از آب گرد براى سرد کردن فضاى داغ، مانند سپر پیشروى استفاده کنیم. در این صورت بدیهى است به سرعت مى توان به کانون اصلى حریق نزدیک شد، بدون آن که هواى داغ محل بتواند مانع کار گشته یا به مأموران صدمه بزند.

بنابر این آب گرد را تنها در کانونهاى کوچک حریق یا براى سرد کردن فضاى داغ و سپر پیشروى در حریقهاى بزرگ مى توان بکار برد.

مقدار کل آب تبخیرى مورد نیاز جهت خاموش کردن یک حریق، نسبت معکوس دارد با سرعت آب پاشى، بدین معنا که هر چه ملایمتر آب بر روى حریق بپاشیم مقدار کل آب مورد نیاز براى خاموشى کامل بیشتر خواهدبود.

اطلاعاتى در مورد آب

همانطور که قبلاً توضیح داده شد، براى خاموش کردن آتش سوزیهاى خشک، بهترین طریقه «سرد کردن» و مؤثرترین وسیله «آب» مى باشد که اینک به شرح این ترکیب مى پردازیم:

آب ترکیبى بسیار پایدار، از اکسیژن و ئیدروژن است. نیروى کشش سطحى آن بسیار و پس از جیوه، از کلیه مایعات عادى دیگر بیشتر است.

خاصیت چسبندگى آن زیاد است. قدرت نفوذ کافى دارد. هادى الکتریسیته است. خاصیت حل کردن مواد در آن زیاد است و هر چه درجه حرارتش پایین تر باشد، گاز بیشترى در خود نگاه مى دارد؛ بطورى که در یخ میزان گاز محلول با هوا بیشتر است تا در آب معمولى و به همین دلیل یخ وزن کمتر و حجم بیشتر قریب 19 از آب معمولى داراست، در درجه فشار عادى در صورت تبخیر 1700 مرتبه بر حجمش افزوده مى شود (انفجار دیگهاى بخار و پرتاب شدن آن به مسافتهاى نسبتاً دور، روى این اصل است).

قدرت جذب حرارت یک گالن آب برابر با 7 گالن کف شیمیایى است.

قدرت خنک کردن آب شور (آب دریا) کمتر از آب معمولى است.

طبقه اوّل: آتش سوزیهاى خشک(A)

این طبقه از آتش سوزیها به مواردى گفته مى شود که پس از سوختن، از خود خاکستر باقى مى گذارد؛ مانند فرآورده هاى چوبى، پنبه اى، پشمى، لاستیکى، پلاستیکى و انواع مختلف پارچه هاى مصنوعى و حبوبات و غلات و غیره. بهترین راه براى خاموش کردن این نوع آتش سوزیها، «سرد کردن» و مؤثرترین وسیله «آب» مى باشد.

مطالب شرایط کلى و نحوه سوختن بعضى از مواد سوختنى، مى تواند براى ما آموزنده باشد؛ براى مثال چوب را به عنوان یک ماده جامد سوختنى مورد مطالعه قرار مى دهیم، هرگاه مطلب را از دید یک آتش نشان بنگریم ملاحظه خواهیم کرد که چوب یکى از مهمترین مواد سوختنى مى باشد.

نحوه آتش گیرى و ادامه گسترش و اطفاى حریق، رابطه مستقیم با خواص و مشخصات چوبهاى در حال سوخت دارد. چوب با دریافت حرارت کافى مى سوزد و در صورت عدم دریافت هواى کافى، تبدیل به ذغال چوب گشته و یا تجزیه مى شود. چوب به مقدار زیاد بخصوص در کشورهایى که داراى این ثروت هستند در مصالح ساختمانى مصرف دارد. گرچه اطلاعات کمى در مورد انواع چوبها وجود دارد لیکن بخوبى مى دانیم که عکس العمل چوب در مقابل آتش، با توجه به نوع آن فر ق مى کند، همانطور که مى دانیم، حتّى در چوب خشک نیز مقدارى رطوبت وجود دارد و قبل از آن که چوب بتواند بسوزد باد رطوبت آن خارج شود. چوبهاى سبز که مقدار قابل ملاحظه اى رطوبت دارند در مقابل درجات حرارت خیلى بالا نیز مقاومت مى نمایند، وجود رطوبت در چوبهاى مختلف و به مقادیر متفاوت از نظر آتش سوزى نهایت اهمیت را دارد، چون مقدار قابل ملاحظه اى حرارت لازم است تا رطوبت موجود در چوب را تبخیر نماید و این مقدار حرارت را حرارت «نهان تبخیر» مى نامند، تمام این حرارت، بدون آن که درجه حرارت چوب بالا رود یا آتش سوزى حاصل شود جذب مى گردد.

مقدار گازهاى فرّار و قابل سوخت، که از سوختن چوب بدست مى آید، با توجه به نوع چوب فرق مى کند. هرگاه مقدار هوایى را که براى سوخت لازم

است مأخذ مقایسه قرار دهیم، مقدار گازهاى متصاعده از ذغال کمتر از 40 درصد وزن اصلى آن مى باشد، در صورتى که در مورد چوب 63% تا 78% مى باشد و نظر به این که گازهاى فرّار و قابل سوخت باید براى یافتن اکسیژن حرکت نمایند به همین دلیل آتش سوزیهاى چوبى با شعله هاى بلند مى سوزند که این خود یکى از عوامل گسترش حریق است.

مقدار خاکستر موجود در چوب بسیار کم است و معمولاً یک ترکیب الکلى مى باشد که این ترکیب در تشدید فعل و انفعال شیمیایى و تبدیل کربن به گازهاى قابل اشتعال مؤثر است، بطورى که از خواص چوب استنباط گردید با خروج رطوبت از داخل چوب و به وجود آمدن شعله هاى سوزان و مرتفع حریق گسترش مى یابد و به همین دلیل است که در آتش سوزیهایى که چوب زیادى وجود دارد، سرعت آتش سوزى زیاد و گسترش حریق فورى مى باشد.

خاصیت آتش گیرى چوبهاى خشک آنقدر مهم است که منجر به تحقیق جهت تهیه مواد و روشهایى براى مقاوم ساختن چوب در برابر حریق گردیده است بهترین روش براى نیل به این مقصود، رنگ آمیزى چوب با مواد ضد حریق است که این رنگهاى ضد حریق را از مواد شیمیایى فسفاتها، سولفاتها و نمک آمونیاک تهیه مى کنند.

طبقه بندى آتش سوزیها

آتش سوزیها را از نظر نوع و طریقه مبارزه با آن، به شش طبقه تقسیم مى نمایند: 1 - خشک.

2 - مایعات.

3 - گازها.

4 - الکتریسته.

5 - فلزات قابل اشتعال.

6 - مواد منفجره.

3 - انتقال حرارت به طریق تشعشعى؛

در این آتش سوزى، امواج حرارتى با عبور از فضا به سایر اجسام برخورد کرده و حرارت را به آن جسم منتقل مى نماید. هنگامى که یک موج حرارتى به سطح یک جسم برخورد کند، سه صورت پیدا مى کند؛ یا این اجسام منعکس مى گردند مانند جسم صیقلى، یا از آنها عبور مى نماید مانند شیشه و یا بوسیله آن جسم جذب مى گردد مانند لباسهاى تیره یا لباس نزدیک بخارى روشن.

2 - انتقال حرارت به طریق جابجایى؛

در آتش سوزیها، اینگونه جریانات به علت احتراق و گرم شدن گازها بوجود مى آید و باعث مى شود که گازهاى گرم به طرف بالا از طریق پله کانها و کانال و آسانسورها حرکت کرده و باعث گسترش حریق در طبقات مختلف ساختمان گردد و به همین دلیل هواى سرد به طرف محل آتش سوزى جریان مى یابد که با تغذیه حریق و تأمین اکسیژن کافى آتش سوزى ادامه مى یابد.

همانطور که مى دانیم، حرارت از جسمى که داراى حرارت بالاترى است، به یک جسم که داراى درجه حرارت پایین تر است منتقل مى گردد. وحتّى در یک جسم، از نقطه گرمتر به نقطه سردتر نیز حرکت مى کند که در این صورت حرارت از یک ذرّه جسم به ذرّه دیگر در همان جسم جریان مى یابد، مانند هدایت جریان برق در یک جسم هادى، با این تفاوت که حرارت خیلى کندتر حرکت مى کند. پس انتقال حرارت از طریق هدایت در آتش سوزیها باعث مى گردد که حرارت از طریق میله هاى فلزى در سقف یا پایه ساختمانها، از اتاقى به اتاق دیگر گسترش یابد، مگر این که این ستونهاى فلزى از میان دیوارهاى مقاوم در برابر حریق گذشته باشد.

راههاى مختلف انتقال حرارت

این عمل به سه طریق امکان پذیر است:

1 - انتقال حرارت به طریق هدایت

2 - انتقال حرارت به طریق جابجایى

3 - انتقال حرارت به طریق تشعشعى

اطفاء یا خاموش کردن آتش

به سه طریق مى توان آتش سوزى را خاموش کرد:

1 - سرد کردن

2 - قطع کردن هوا یا اکسیژن (خفه کردن)

3 - قطع یا دور ساختن مواد سوختنى

1 - سرد کردن؛ یا پایین آوردن درجه حرارت؛

این عمل معمولاً بوسیله آب انجام مى شود؛ مثلاً وقتى آتش چوب را با آب خاموش مى کنیم، با این عمل درجه حرارت پایین آمده و آتش خاموش مى شود.

2 - قطع هوا (خفه کردن)؛

این عمل معمولاً بوسیله گازهاى غیر قابل اشتعال و سنگین تر از هوا؛ مانند گاز کربنیک و ئیدروکربورهاى هالوژنه مانند کربن تتراکلرید و یا متیل برومید و یا راندن سریع هوا بوسیله پودرهاى شیمیایى و یا پوشاندن سطح آتش بوسیله کفهاى شیمیایى و یا کف مکانیکى (سبک و سنگین) و در بعضى از موارد حتى با یک عدد پتوى خیس و یا مقدارى خاک یا ماسه انجام مى شود.

3 - قطع یا دور ساختن مواد سوختنى؛

در بعضى از آتش سوزیها؛ مانند آتش سوزى گازها و مایعات، بهترین روش، قطع یا دور ساختن مواد سوختنى مى باشد؛ مثلاً اگر یک سیلندر گاز آتش بگیرد، در مرحله اوّل بهتر است که شیر آن را ببندیم و جریان گاز را قطع نماییم و سپس اقدام به خنک نمودن آن کرده و همچنین در آتش سوزى مایعات مانند نفت و بنزین، علاوه بر اقدامات اطفائى، باید منابع سوخت را نیز از محل دور کنیم و یا اگر در محلى با آتش سوزى مواجه شدیم و هیچ وسیله اطفائى نداشتیم حداقل کارى که مى توانیم انجام دهیم دور کردن وسائلى است که آتش به آنها نرسیده است.

احتراق

احتراق عبارت است از یک فعل و انفعال شیمیایى که تولید نور و حرارت نماید.

درجه احتراق؛ درجه حرارتى که لازم است تا احتراق حاصل شود را «درجه حرارت سوخت» مى گویند و به سه گروه مختلف به قرار زیر تقسیم مى گردد:

الف - نقطه اشتعال؛

کمترین درجه حرارتى که یک جسم مى تواند

آنقدر بخار قابل اشتعال متصاعد نماید که با دریافت شعله، یک احتراق موقّتى و کوتاه بوجود آورد و عمل احتراق ادامه نیابد.

ب - نقطه آتش؛

کمترین درجه حرارتى است که قادر است از حرارت حاصل از احتراق گازهاى متصاعده، آنقدر بخار قابل اشتعال تولید نماید که عمل احتراق ادامه یابد، بطورى که ملاحظه مى شود اختلاف بین نقطه آتش و نقطه اشتعال در این است که درجه حرارت مورد لزوم در نقطه اشتعال فقط براى یک احتراق موقتى است در صورتى که در نقطه آتش درجه حرارت باید آنقدر بالا باشد که بتواند احتراق ادامه یابد. در نتیجه حرارت نقطه آتش از درجه حرارت نقطه اشتعال بالاتر خواهد بود.

ج - درجه حرارت خود سوزى؛

کمترین درجه حرارتى که یک جسم بتواند خود بخود بسوزد. این را «درجه حرارت خود سوزى» گویند و تقریباً با درجه احتراق یکى بوده و تفاوتى ندارد.

آتش

آتش نتیجه یک عمل شیمیایى است که از ترکیب اکسیژن، حرارت و یک ماده قابل اشتعال بدست مى آید؛ بدین سان که اکسیژن با کربن اجسام ترکیب شده و تولید ائیدرئید کربنیک مى کند. گاهى هم تولید اکسید کربن نموده و در اثر این فعل و انفعال، شعله و حرارت تولید مى نماید.

تجربه نشان داده است که هر جسم در مقابل حرارت و موقعیت بخصوص قابل اشتعال است.

مثال:

براى اشتعال مایعات لازم است که سه شرط رعایت گردد:

1 - در حال بخار باشند.

2 - اکسیژن به اندازه کافى موجود باشد که مخلوط قابل اشتعال گردد.

3 - حرارت به اندازه و به درجه احتراق رسیده باشد.

در جامدان حرارت که بوسیله شعله ایجاد مى گردد، در تمام جسم منتشر شده و وسیله سوختن کلیه اجسام را فراهم مى نماید و هر اندازه که به حرارت مواد سوختنى اضافه شود سرعت و شدت اشتعال بیشتر مى گردد و

بطور کلى شعله عبارت است از همان سوختن گازهاى متصاعد.

تئورى حریق

مثلث آتش

خواص آتش 99% به نفع اقتصاد و صنعت مى باشد، لذا جبران 1% خسارتهاى احتمالى آتش سوزیها که بوجود مى آید غیرقابل جبران بوده و بدین منظور؛ یعنى براى جلوگیرى از 1% خسارت آتش سوزیهاى غیر ارادى، دستگاههایى بنام «آتش نشانى» در شهرها دائر شده که زندگى و جان و مال مردم را از خطر سوختن حفظ و حراست نماید.

سازمان آتش نشانى تاکنون تعداد زیادى از افراد کارخانه ها، سینماها، ادارات و انبارها را آموزش داده تا قبل از رسیدن مأموران آتش نشانى اقدامات اوّلیه انجام و از توسعه آتش سوزى جلوگیرى نمایند.

امروزه در تمام دنیاى متمدن براى تبادل اعمال و افکار در خصوص آتش نشانى رابطه کامل موجود است و آرم مخصوص آتش نشانى که عبارت از یک مثلث مى باشد براى کلیه آتش نشانیها شناخته شده و تقریباً بصورت آرم بین المللى در آمده است.

با توجه به مثلث فوق، نتیجه مى گیریم که آتش ترکیبى است از:

الف) یک جسم یا ماده قابل اشتعال

ب) حرارت

ج) هوا (اکسیژن)

ما مى توانیم این سه عامل اصلى را در کنار همدیگر طبق شکل قرار دهیم و بنام مثلث آتش بشناسیم، هرگاه یکى از سه عامل را، که تشکیل دهنده مثلث آتش و ضرورى براى انجام عمل احتراق است، از میان برداریم، مثلث آتش ناقص شده و فرو مى ریزد و عمل احتراق متوقف مى گردد.

این عمل را مى توانیم با برداشتن یا کم کردن مواد قابل سوخت؛ یعنى جلوگیرى از تغذیه حریق و یا جلوگیرى از رسیدن اکسیژن به آتش سوزى، با استفاده از مواد شیمیایى، گازهاى خنثى و یا تقلیل درجه حرارت با استفاده از آب انجام دهیم، در هر سه صورت آتش سوزى کنترل و متوقف خواهد شد.

مواد قابل اشتعال را مى توان به حالت جامد، مایع و یا بخار (گاز) در طبیعت یافت و معمولاً سوختن هر ماده قابل اشتعال، به استثناى کربن، با شعله همراه است و شعله نیز در اثر سوختن یک گاز یا بخار گازِ قابلِ اشتعال بوجود مى آید. از این رو کلیه مواد قابل اشتعال بحالت جامد یا مایع، مى بایست با دریافت حرارت، به گاز قابل اشتعال تبدیل شوند تا احتراق بوجود آید و آتش سوزى ادامه پیدا کند، البته بعضى از مایعات قابل اشتعال؛ مانند بنزین، بدون دریافت حرارت و در شرایط محیط، از خود گازهاى قابل اشتعال متصاعد مى نماید.

آتش سوزى در انبار

براى این که از سوختن وسائل و اثاثیه انبار بکاهیم، رعایت موارد ذیل ضرورى است:

1 - هنگام تحویل اثاثیه از انبار یا تدارکات، اصول ایمنى رعایت شده و از کشیدن سیگار در انبار خوددارى گردد.

2 - به هنگام تحویل دادن اثاثیه، حتماً از خالى بودن کپسولهاى گاز اطمینان حاصل شود. در ضمن خالى کردن کپسولهاى گاز، حتماً در محیطى باز و دور از مواد آتش زا و گرما باشد.

3 - در بسته بندى اثاثیه، جهت تحویل به انبار، دقت کافى مبذول شود که پس از تمیز کردن آنها، موادى که احتراق خود به خود بوجود مى آورند، روى هم انباشته نشود و حتى المقدور در بسته هاى فلزى سرپوشیده قرار گیرد.

آتش سوزى در عرفات ومنا

ایام تشریق سرزمین عرفات و منا زیر پوشش هزارها چادر به هم چسبیده است که با یک بى احتیاطى و غفلت از طرف خدمتگزاران حج و یا زائران، در کمتر از چند دقیقه، ممکن است جهنمى از آتش بوجود آید که مهار آن حتى با پیشرفته ترین امکانات آتش نشانى، مشکل و یا غیر ممکن باشد و نمود عینى آن آتش سوزى در سال 1354 در منا که خسارات جانى و مالى فراوانى را در پى داشت.

در حج 1374 نیز قبل از آمدن زائران به سرزمین عرفات و منا آتش سوزى مهیبى رخ داد که خسارات مالى فراوان وارد شد.

پس بر ما فرض و واجب است براى پیشگیرى از آتش سوزى به موارد زیر توجه کافى داشته باشیم:

1 - به توصیه هاى ایمنى مأمورین به دقت توجه نموده و از بردن هر گونه وسائل آتش زا در چادرهاى منا و عرفات جداً خوددارى نمایید. و براى آوردن آب جوش جهت چاى، حتماً از مکانهاى تعیین شده مطوّف استفاده کنید.

2 - قبل از ایام تشریق، وقتى وسائل و مواد مورد نیاز حجاج، جهت آسایش آنها به منا و عرفات برده مى شود، سعى گردد موادى که احتراق بوجود مى آورد در چادرها روى هم انباشته نشود. چون در اثر گرماى زیاد، شعله ور شده و فاجعه مى آفرینند.

3 - به زائران و خدمه سیگارى، تذکر داده شود که به هیچ عنوان حق ندارند، در چادرهاى منا و عرفات سیگار روشن بگذارند، حتماً از زیر

سیگاریهاى فلزى یا چینى استفاده نمایند و پس از تمام شدن سیگار، باقى مانده آن را خاموش کرده و زیر خاک و شِن دفن نمایند.

4 - اگر خداى ناخواسته در منا و عرفات آتش سوزى رخ داد، قبل از هر اقدامى خونسردى خود را حفظ نموده و پس از تخلیه چادرها از زائران، سعى کنید چادرها را بخوابانید و پس از آن آب روى آنها بریزید و در صورت خطرناک بودن، محل را به سوى بلندى ترک نمایید.

در همه حال، رعایت حال مُسن ترها و بیماران و خانمها و ... در اولویت قرار دارد.

پیشگفتار

آنگاه که آتش براى بشر کشف و شناخته شد و راههاى استفاده از آن معلوم گردید، مهمترین نقش را در تمدن و پیشرفت جامعه ها به وجود آورد و منشأ آثار ارزشمند گردید. بنابر این باید گفت که آتش نیز نعمتى است از نعمتهاى الهى، اگر راههاى درست استفاده کردن و کنترل نمودن آن را خوب بشناسیم و بى احتیاطى را از دست ندهیم. بسیار دیده مى شود که به علت بى احتیاطى و رعایت نکردن اصول علمى در جلوگیرى از آتش سوزى، دچار ضرر و زیان جانى و اقتصادى، بخصوص در ایام حج مى شویم.

براى جلوگیرى از آتش سوزى، که از حوادث تلخ این سفر عبادى، سیاسى و اجتماعى است، باید همه خدمتگزاران حج روش آن را بیاموزند و با به کار بردن اصول علمى، بتوانند آتش را خاموش و یا از بروز آن جلوگیرى کنند.

در ایام حج ممکن است در سه مکان با این فاجعه روبروى شویم:

1) محل اقامت در مکه مکرمه و مدینه منوره

2) منا و عرفات

3) انبار

اگر نکات ذیل را رعایت نماییم، مى توانیم از این معضل شوم جلوگیرى کنیم: 1 - برادران خدمه پیش پرواز، جهت تحویل مکان اسکان زائرین، حتماً کپسولهاى آتش خاموش کن را در آبدارخانه و آشپزخانه تمام طبقات بررسى نموده، از سالم بودن آنها اطمینان حاصل نمایند و اگر با کمبود کپسول آتش نشانى روبرو شدند، از صاحب هتل و مکان اسکان درخواست نمایند. همچنین آشپزخانه و آبدارخانه باید داراى دستگاه تهویه باشد.

2 - آبدار و آشپز باید وسائل ذیل را، قبل از استفاده مورد بررسى قرار دهند:

الف) شلنگهاى گاز، ترکیدگى و یا پوسیدگى نداشته باشد. حتى المقدور چند متر شلنگِ گاز از ایران همراه ببرند تا بتوانند شلنگهایى را که از انبار تحویل مى گیرند، تعویض نمایند. ب) پیچ سیلندر کپسول گاز شل نباشد.

ج) ژیگلاتور سالم باشد.

د) از سالم بودن پلوپزها اطمینان حاصل شود.

و) سر همه اتصالات، بستِ فلزى داشته، و محکم بسته شود.

3 - چون مواد سوختنى (موادى که زود آتش مى گیرد) در اثر داغ شدن،

آتش مى گیرند، برادران آبدار و آشپز و کمکهاى آنها باید مواظبت بیشترى کنند.

الف) از پارچه هایى که داراى مواد نفتى (پلاستیکى)، روغنى و پشمى هستند، هرگز نباید به عنوان آسترى و یا لباس کار استفاده شود. ب) هرگز نباید آشغال و مانند آن را نزدیک اجاق گاز جمع کرد. ج) براى اطمینان حاصل کردن از سیلندر کپسول گاز و شلنگ و ... از کف صابون استفاده شود واز زدن کبریت ویاشمع، قبل از اطمینان خوددارى شود.

د) اجاق گاز در مکانى قرار داده شود که از حصارهاى چوبى ساختمان دور باشد. ه) قبل از استفاده از اجاق گاز، ابتدا کبریت را روشن نموده و سپس پیچ گاز را باز کنید و گاز را روشن نمایید و سپس کبریت افروخته را پس از خاموش کردن دو نیمه کنید. 4 - آشپز قبل و بعد از قرمز کردن هر نوع غذا، آب را به هیچ وجه نباید در ظرف روغن داغ بریزدچون خطرمُشتعل شدن دارد وباعث آتش سوزى مى شود.

5 - زمانى که اجاقها روشن است آبدار و آشپز نباید مکان خدمت را ترک نمایند، مگر این که کمک خود را جایگزین نمایند و پس از خاتمه کار و ترک آبدارخانه یا آشپزخانه، حتماً از بسته شدن پیچ سیلندر کپسولهاى گاز و خاموش شدن اجاقها، اطمینان حاصل کنند و پس از آن محل را ترک نمایند.

6 - به زائران یادآورى شود که مواظب ته سیگار خود باشند و پس از خاموش نمودن در زیر سیگاریهاى فلزى یا چینى قرار دهند. در غیر این صورت ممکن است به آتش سوزى بزرگى منجر شود.